Στιγµιότυπα από την προπολεµική Αίγινα
Μια φωτογραφική περιήγηση στη γραφική πολιτεία των σφουγγαράδων, των ναυτικών και των κανατάδων, πριν από τον πόλεµο του '40.
Του Γιώργου Μπήτρου
Μια παραλία γεµάτη κανάτια και ξύλινα πλεούµενα διακρίνει κάποιος στις παλιές φωτογραφίες της Αίγινας πριν από τον πόλεµο. Μια Αίγινα µε χωµάτινη παραλία, όπου κυκλοφορούν κάρα µε άλογα, φορτωµένα γαϊδουράκια και λιγοστοί διαβάτες µπροστά από ελάχιστα καταστήµατα. Είναι η Αίγινα των σφουγγαράδων, των ναυτικών και των κανατάδων. Μια νησιώτικη πολιτεία αφτιασίδωτη, αλλά στολισµένη µε απλότητα, ηρεµία και γαλήνη.
[caption id="attachment_36254" align="alignnone" width="628"] Η παραλία της Αίγινας πριν το 1925.[/caption]
Στην Αίγινα, πριν από τον πόλεµο του ’40, οι σφουγγαράδες µε χορούς και τραγούδια αναχωρούσαν τον Μάιο για το µακρινό ταξίδι τους µέχρι τον κόλπο της Βεγγάζης. Τα καΐκια τους τα έδεναν µπροστά στις σηµερινές τράπεζες της lha και της Πειραιώς. Επέστρεφαν φορτωµένοι µε τα πολύτιµα σφουγγάρια τους, ενώ οι οικογένειές τους τους υποδέχονταν µε µεγάλη ανακούφιση και λαχτάρα. Εκείνοι, µε τη σειρά τους, έβγαζαν τα καΐκια τους για συντήρηση στην περιοχή όπου σήµερα είναι η πιάτσα των ταξί. Μια ισχνή προκυµαία οδηγούσε στον Άη Νικόλα τον Θαλασσινό, όπου αργότερα στήθηκε ένα κεντράκι µε µουσική για την ψυχαγωγία πολλών νέων της εποχής. µικρή αµµουδιά δίπλα στο εκκλησάκι λειτουργούσε σαν µικρό αραξοβόλι ή ταρσανάς για κάποια µικρότερα σκάφη.
[caption id="attachment_36263" align="alignnone" width="628"] Ο Πύργος Μάρκελλου.[/caption]
Το Μπούρτζι, στην αντικρινή πλευρά του λιµανιού, είχε ήδη κατεδαφιστεί από το 1905. Ταπεινό αλλά γραφικό το λιµάνι της Αίγινας, απάνεµο και γαλήνιο για τα µεγαλύτερα καΐκια που έδεναν προς την πλευρά της Παναγίτσας, η οποία είχε ήδη πάρει τη θέση της µικρότερης εκκλησούλας, της παλιάς «Παναγίτσας». Με αυτά τα µεγαλύτερα πλεούµενα έφθαναν τα προϊόντα από την Επίδαυρο ή τη Λεσά.
[caption id="attachment_36256" align="alignnone" width="472"] Αιγινήτισσες στο λιµάνι.[/caption]
Στα στενά σοκάκια και στους εσωτερικούς δρόµους της πολιτείας λειτουργούσαν µικρά ή µεγαλύτερα µαγαζιά, κυρίως µπακαλοταβέρνες και εµπορικά, ενώ συχνά-πυκνά έκαναν την εµφάνισή τους πλανόδιοι πραµατευτές. Τα φανάρια στους δρόµους και οι λάµπες πετρελαίου φώτιζαν τις νύχτες των ανθρώπων του κόπου και του µόχθου. Στην παραλία µεγάλα ή µικρότερα κτίρια καθορίζουν την εικόνα του παραλιακού µετώπου, µε µια αρχιτεκτονική σπάνιας και αξιοπρόσεκτης καλαισθησίας. Οι δρόµοι για την ενδοχώρα, λιγοστοί και σε κακή κατάσταση. διαδροµή µέχρι την Αφαία και την Αγία Μαρίνα ήταν σχεδόν µονοήµερη εκδροµή, ενώ η επικοινωνία µε την Πέρδικα γινόταν και µε καΐκια.
[caption id="attachment_36257" align="alignnone" width="430"] Ο Άγιος Νικόλαος ο Θαλασσινός.[/caption]
Στο Βαθύ και στον Μεσαγρό άξιοι µαστόροι φτιάχνουν τα χρηστικά αιγινήτικα κανάτια. Τα βαρέλια σε σπίτια και ταβέρνες µοσχοβολούν από το ντόπιο κρασί. Είναι η εποχή που η Αίγινα εξάγει µούστο σε Πειραιά, Αθήνα και Πελοπόννησο, ενώ µεγάλα αµπέλια ευδοκιµούν σε Κυψέλη, Μεσαγρό, Βαθύ και Αγίους.
[caption id="attachment_36258" align="alignnone" width="628"] Το Μπούρτζι της Αίγινας στη θέση του σηµερινού ΝΟΑ.[/caption]
Σε εκείνη την Αίγινα λειτουργούν ακόµη ανεµόµυλοι που αλέθουν κριθάρι, βρώµη και σιτάρι, υπάρχουν πατήµατα, λιοτρίβια και πολλά αλώνια. Στα πιο ψηλά οι κάτοικοι του νησιού ασχολούνται µε την κτηνοτροφία. Κι όµως, σε εκείνη τη φτωχική Αίγινα λειτουργούν σχολεία ακόµα και στην Παχιοράχη, στο Ανιτσαίο, µε δεκάδες µαθητές. Οι δύσκολες συνθήκες ζωής αναγκάζουν πολλούς Αιγινήτες να κατέβουν από τους ορεινούς οικισµούς και να αναζητήσουν µια καλύτερη ζωή στην πόλη της Αίγινας ή στα µεγάλα χωριά.
[caption id="attachment_36260" align="alignnone" width="628"] Η καθηµερινότητα σε σοκάκι της πόλης.[/caption]
Κάποιοι Αιγινήτες µεταναστεύουν στο εξωτερικό, ενώ κάποιοι άλλοι προτιµούν την εσωτερική µετανάστευση προς τον Πειραιά και την Αθήνα. στόσο, µικρά ιδιωτικά σκάφη αναψυχής µεταφέρουν επώνυµους επισκέπτες στην Αγία Μαρίνα, για να ανηφορίσουν στη ράχη κάποιου ζώου µέχρι τον Ναό της Αφαίας. επικοινωνία µε τον Πειραιά γίνεται µε τα θρυλικά ξύλινα αιγινήτικα καΐκια ή µε την αλησµόνητη «Πτερωτή» και τη «Βρυσηίδα». Οι επιβάτες βγαίνουν µε βάρκες στην προκυµαία, επειδή το λιµάνι είναι ρηχό.
[caption id="attachment_36259" align="alignnone" width="508"] Άποψη του λιµανιού. Στο βάθος το κεντράκι στον Άη Νικόλα.[/caption]
Παρ όλα αυτά, η Αίγινα επιλέγεται από πολλούς ανθρώπους των γραµµάτων και της τέχνης για παραθερισµό ή µόνιµη κατοικία. Τα χρόνια πριν από τον πόλεµο στο νησί αποβιβάζεται ο Νίκος Καζαντζάκης. Γοητεύεται από τη φύση του νησιού, αγοράζει κτήµα και κτίζει στη συνέχεια τη «φωλιά» του. Εκεί θα γράψει την «Ασκητική» και τον «Ζορµπά», ενώ θα µεταφράσει την «Οδύσσεια» µε τον Κακριδή και µια νεαρή κοπέλα τότε, την Γωγώ Κουλικούρδη.
[caption id="attachment_36261" align="alignnone" width="490"] Η οικία Βογιατζή, µε βάρκες ανεβασµένες στην αµµουδιά µπροστά στο κτίριο.[/caption]
Η Αίγινα σιγά-σιγά αποκτά την αίγλη των επόµενων δεκαετιών, που θα φέρουν την ανάπτυξη κατις καλύτερες συνθήκες ζωής. δη κάποιες φιστικιές έχουν φυτευτεί σε µεγάλα αγροκτήµατα του νησιού και έχουν αποδείξει ότι µπορούν να επιβιώσουν στο χώµα της Αίγινας.
Παράλληλα, οι πρώτοι προσκυνητές ανηφορίζουν προς τον Κοντό. Ο επίσκοπος Νεκτάριος, που στερέωσε το µοναστηράκι της Αγίας Τριάδας, κοιµήθηκε το 1920 και η φήµη για την αγιότητά του έχει ξεφύγει από τα όρια της Αίγινας. Αίγινα σιγά-σιγά αλλάζει.
