Η επιδημία των γκρίζων συμβάσεων - Ρεπορτάζ του Κώστα Αργυρού

Τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και οι κυβερνήσεις της ΕΕ, εκμεταλλεύθηκαν την covid-19 για να υπογράψουν συμβόλαια και συμβάσεις ύψους πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, παρακάμπτοντας συχνά τις προβλεπόμενες διαδικασίες διαφάνειας και εποπτείας

Εάν η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα στον πόλεμο, η διαφάνεια ήταν αυτή που χάθηκε πρώτη στον αγώνα κατά του Covid-19, ακολουθούμενη από την έλλειψη ελέγχου και εποπτείας. Αυτό είναι το κεντρικό συμπέρασμα μιας μεγάλης έρευνας, που έγινε από δημοσιογράφους σε 37 χώρες υπό τον συντονισμό της Οργάνωσης, που ασχολείται με την αποκάλυψη δραστηριοτήτων διαφθοράς και οργανωμένου εγκλήματος OCCRP (Organized Crime and Corruption Reporting Project).

Η πρώτη σύμβαση εξοπλισμού προστασίας από τον κορωνοϊό, που πληρώθηκε από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, ήταν αυτή που σύναψε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Απρίλιο με τη γερμανική εταιρεία Asanus Medizintechnic GmbH αξίας 29 εκατ. ευρώ για 10 εκατομμύρια μάσκες. Η έρευνα έδειξε επίσης ότι υπογράφηκαν συμβόλαια με εταιρείες, τις οποίες ούτε καν είχε ακούσει κανείς ποτέ πριν από την πανδημία. Ορισμένα από τα συμβόλαια οδήγησαν σε παραδόσεις άχρηστου εξοπλισμού. Όταν η πρώτη παρτίδα μασκών έφτασε τον Μάιο, οι δοκιμές σε τέσσερα κράτη μέλη έδειξαν ότι αυτές δεν ανταποκρίνονταν στις προδιαγραφές της σύμβασης. Αν και ρωτήθηκε επανειλημμένα για τις συνέπειες για τον προμηθευτή και τι συνέβη με τη συνολική παρτίδα, η Κομισιόν δεν έχει ακόμα απαντήσει στους δημοσιογράφους.

Η παραγγελία αυτή των 10 εκατομμυρίων αποτυχημένων μασκών είναι μία από τις πάνω από 37.800 προσφορές και συμβάσεις που σχετίζονται με το Covid-19, οι οποίες διερευνήθηκαν από την συγκεκριμένη
οργάνωση.

Οι μάσκες των 37 ευρώ

Ανάμεσα σε αυτό που ανακάλυψαν οι δημοσιογράφοι ήταν και οι τεράστιες διαφορές στις τιμές που πληρώθηκαν για τον ίδιο εξοπλισμό σε διάφορες χώρες. Για παράδειγμα οι μάσκες κόστισαν από 20 λεπτά (cents) έως και 37 ευρώ η μία!
Ιδιαίτερα περίεργη ήταν επίσης η συχνή εμφάνιση εταιρειών που δεν είχαν ακουστεί ποτέ πριν στο χώρο. Οι συμβάσεις που έχουν συγκεντρωθεί και αναλυθεί από την OCCRP είναι αξίας 21 δισεκατομμυρίων ευρώ, αλλά δεν καλύπτουν όλο το φάσμα, αφού πολλές χώρες έχουν αρνηθεί να δώσουν πλήρη στοιχεία για τις αγορές τους. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ υπέγραψαν συμφωνίες για περίπου 3,4 δισεκατομμύρια ευρώ, με δύο σημαντικές από αυτές εξ ονόματος των κρατών μελών. Τον Απρίλιο για παράδειγμα υπογράφηκε συμβόλαιο αξίας 1,5 δισ. ευρώ για αναπνευστήρες με ή χωρίς πιστοποίηση CE, η οποία βεβαιώνει ότι το προϊόν ανταποκρίνεται στα πρότυπα ασφάλειας, υγείας, λειτουργίας και περιβάλλοντος. Στο ερώτημα
γιατί υπήρξε αυτή η παρέκκλιση η Επιτροπή απάντησε ότι αυτό έγινε για λόγους ταχύτητας, αλλά και αύξησης της ποσότητας και κατέληξε ότι εναπόκειται στις μεμονωμένες κυβερνήσεις να αγοράσουν και να
χρησιμοποιήσουν τον μη πιστοποιημένο εξοπλισμό.

Το δεύτερο μεγάλο συμβόλαιο ΕΕ ύψους 1,5 δισ. ευρώ ανατέθηκε στη γερμανική εταιρεία GYZ GmbH, και αφορούσε γυαλιά, ασπίδες προσώπου και μάσκες. Η Κομισιόν εδώ και πέντε μήνες δεν έχει καταφέρει να δώσει στη δημοσιότητα τις λεπτομέρειες της σύμβασης.

Ηδη από τον Απρίλιο, ο η Ευρωπαία Συνήγορος του Πολίτη Εμιλυ Ο΄Ράιλυ υπενθύμισε στο Συμβούλιο και την επιτροπή της ΕΕ ότι η διαφάνεια και η καλή διοίκηση δεν πρέπει να παραμεριστούν εξαιτίας της κρίσης Covid-19.

Τον Ιούλιο απέστειλε συγκεκριμένες ερωτήσεις προς την Επιτροπή σχετικά με τις συμβάσεις προμηθειών και την ανεξαρτησία των επιστημονικών συμβουλών. Η Επιτροπή υποσχέθηκε να απαντήσει εντός του φθινοπώρου.

Τι έκαναν οι κυβερνήσεις

Ακόμα πιο γκρίζο είναι το τοπίο σε ότι αφορά τις δαπάνες των κυβερνήσεων για ατομικό προστατευτικό εξοπλισμό, φάρμακα και ιατρικές συσκευές, που συχνά έγιναν με απευθείας αναθέσεις και διαδικασίες εξπρές. Και σε αυτή την περίπτωση εμφανίστηκαν κάποιες «νεότευκτες» εταιρείες από το πουθενά, που πήραν στο άψε σβήσε τις δουλειές, κάτι το οποίο το είδαμε και στη χώρα μας. Αλλά βεβαίως κανείς δε μπορεί να περιμένει διαφάνεια από τις εθνικές κυβερνήσεις, όταν η πρώτη διδάξασα της αδιαφάνειας ήταν η ίδια η Κομισιόν. Στην ΕΕ, μόνο η Πορτογαλία, η Πολωνία, η Λιθουανία και η Σλοβενία δημοσίευσαν όλες τις συμβάσεις, που υπογράφηκαν τους τελευταίους μήνες από δημόσιες αρχές λόγω της πανδημίας. Οι περισσότερες χώρες αρνήθηκαν να δώσουν ξεκάθαρες πληροφορίες σχετικά με τις τιμές που πληρώθηκαν, υποστηρίζοντας ότι είναι απαραίτητο να διατηρηθεί το απόρρητο για να μην υπονομευθούν οι διαπραγματεύσεις.

Για την Ελλάδα η έκθεση αναφέρει ότι έχουν αναρτηθεί ορισμένα στοιχεία, αλλά χαρακτηρίζονται μάλλον ελλιπή. Το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Δανία, μαζί με τις εκός ΕΕ Ελβετία και Νορβηγία, είναι οι χώρες, που ουσιαστικά δεν έχουν δώσει καμιά επίσημη πληροφορία κάτι που αρνήθηκαν και στους δημοσιογράφους που έκαναν την έρευνα.