Είναι το γήρας μια πάθηση θεραπεύσιμη; – Τι απαντούν επιστήμονες
Οκαρχαρι?ας της Γροιλανδι?ας ζει περισσότερα απο? 400 χρο?νια και παραμε?νει σε καλη? φυσικη? κατα?σταση και γο?νιμος με?χρι το τε?λος της ζωη?ς του. Επι?σης, υπα?ρχει ε?να ει?δος τσου?χτρας που ενδημει? στη Μεσο?γειο και στις θα?λασσες γυ?ρω απο? την Ιαπωνι?α, της οποι?ας οι ενη?λικες μορφε?ς μπορου?ν να επιστρε?ψουν στην κατα?σταση του σκω?ληκα και να ξαναρχι?σουν αμε?τρητες φορε?ς τη διαδικασι?α της ανα?πτυξη?ς τους προς την ωριμο?τητα. Με α?λλα λο?για, απο? βιολογικης? άποψης ει?ναι αθα?νατες. Οι άνθρωποι δεν είμαστε? και πριν «συναντήσουμε» τον θάνατο, διανύουμε τα γηρατειά – με τα προβλήματα που συχνά συνεπάγονται.
Το ερω?τημα του πω?ς ακριβω?ς και για ποιον λο?γο οι οργανισμοι? γερνου?ν βασανι?ζει την ανθρωπότητα εδώ και αιώνες. Ο Αριστοτε?λης πι?στευε ο?τι το γη?ρας οφει?λεται στη σταδιακη? ψυ?χρανση των εσωτερικω?ν οργα?νων, στο σβη?σιμο δηλαδη? της φλο?γας εντός μας. Οι αρχαι?οι Κινε?ζοι θεωρου?σαν ο?τι προκαλει?ται λο?γω ανισορροπι?ας η? εξα?ντλησης μιας ζωτικη?ς ουσι?ας, η οποι?α αποθηκευ?εται στα νεφρα? και ευθυ?νεται για τη διατη?ρηση ο?λων των σωματικω?ν λειτουργιω?ν του ανθρω?που. Παρά ταύτα, επί της ουσίας η γη?ρανση αποτελει? σχετικα? προ?σφατο αντικει?μενο παρατη?ρησης και μελε?της στο πλαι?σιο των βιοι?ατρικω?ν επιστημω?ν. Αρχισε να απασχολει? τους βιολο?γους μα?λλον ο?ψιμα –ο κλα?δος δεν ει?ναι ου?τε 150 ετω?ν–, παρουσια?ζοντας αλματω?δη ανα?πτυξη τα τελευται?α χρο?νια.
Oλοένα και περισσότεροι ε?γκριτοι επιστήμονες διατει?νονται ο?τι το γη?ρας δεν ει?ναι παρά μια πα?θηση. Ορισμε?νοι φτα?νουν στο σημει?ο να λε?νε ο?τι μπορου?με και να τη «θεραπευ?σουμε», εξασφαλι?ζοντας τη δυνατο?τητα να ζου?με για πα?ντα. Ολον αυτόν τον συναρπαστικό διάλογο περιγράφει η Βρετανίδα συγγραφέας Σου Αρμστρονγκ στο βιβλίο «Πι?στωση χρο?νου – Η βιοεπιστημονικη? θεω?ρηση του πω?ς και γιατι? γερνα?με», το οποίο σε λίγες εβδομάδες θα κυκλοφορήσει από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σε μετάφραση και επιστημονική επιμέλεια της Ευρυδίκης Κραββαρίτη, ειδικής παθολόγου και γηριάτρου, συντονίστριας του πρώτου τακτικού εξωτερικού ιατρείου γηριατρικής του ΕΣΥ στο «Λαϊκό» Γενικό Νοσοκομείο.
Λάθος λόγοι
Σε μια εποχή όπου, όσο ίσως ποτέ ξανά, αποθεώνονται η νεότητα και το φαίνεσθαι, τι θα έπρεπε να κρατήσει ο αναγνώστης από το βιβλίο αυτό; «Η αποθέωση της νεότητας στα μάτια μου ισοδυναμεί με την απεγνωσμένη ανάγκη μας να μη νιώσουμε πως η κλεψύδρα μας τελειώνει. Η βασική έρευνα στο πεδίο της γήρανσης συχνά προσελκύει το ενδιαφέρον για τους λάθος λόγους. Το ευρύ κοινό αποζητάει ένα ελιξήριο παντοτινής νιότης. Δεν θα βρεθεί! Ελπίζουμε σε μια μεγάλη επιστημονική ανακάλυψη, που θα αποτρέπει τα κακά γεράματα, θα καθυστερεί τα χρόνια εκφυλιστικά νοσήματα και θα δίνει ζωτικότητα και δημιουργική δύναμη στους πιο ηλικιωμένους. Αν θα αξιοποιήσουμε σωστά αυτήν την υποσχόμενη “πίστωση χρόνου”, αν θα μας οδηγήσει σε καλύτερες κοινωνίες και σε ευτυχέστερες ζωές, δεν είναι αντικείμενο του συγκεκριμένου βιβλίου. Είναι κάτι που ίσως μπορεί να απαντήσει η φιλοσοφία, όχι η βιολογία», λέει η κυρία Κραββαρίτη.
Ελιξήριο κατά του γήρατος δεν υπάρχει, αλλά στις ΗΠΑ οι «κλινικές μακροζωίας» πληθαίνουν? εκτιμάται ότι ήδη ξεπερνούν τις οκτακόσιες. Οι πελάτες τους πληρώνουν έως και 100.000 δολάρια ετησίως για αμφίβολες, ενίοτε, πρακτικές: πρόγνωση καρκίνου, θεραπείες βλαστοκυττάρων και αναζωογόνηση δέρματος και μαλλιών, μεταξύ άλλων.
«Το φαινόμενο της μακροζωίας είναι σύνθετο. Οι παράγοντες που την καθορίζουν είναι ενδογενείς (γενετικοί και ιδιοσυγκρασιακοί μηχανισμοί που δεν υπόκεινται στον έλεγχό μας) και περιβαλλοντικοί (που δεν εξαρτώνται από εμάς προσωπικά, αλλά που μπορούμε σε ορισμένες περιπτώσεις να επηρεάσουμε μέσω πολιτικοκοινωνικών δράσεων). Υπάρχουν, βέβαια, και οι επιλογές του τρόπου ζωής μας (διατροφής, σωματικής άσκησης, προληπτικών εξετάσεων), που σε γενικές γραμμές είναι στο χέρι μας», τονίζει η κυρία Κραββαρίτη. «Αν οι “κλινικές μακροζωίας” κινητοποιούν τα άτομα προς την κατάκτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, αυτό από μόνο του δεν είναι μεμπτό. Το πρόβλημα ξεκινάει όταν χρεώνουν υπέρογκα ποσά για τη χορήγηση χημικών ουσιών που υποτίθεται ότι επηρεάζουν τους κυτταρικούς μηχανισμούς αντιστρέφοντας τη γήρανση. Παρά τις πολλές εξελίξεις στο πεδίο της βιοεπιστήμης της γήρανσης, όπως παρουσιάζονται αναλυτικά και στο βιβλίο, καμία από τις ουσίες που φαίνεται να έχουν τέτοια επίδραση σε πειραματόζωα με μικρότερο κύκλο ζωής (όπως οι έλμινθες ή τα ποντίκια) δεν έχει το ίδιο αποτέλεσμα στον άνθρωπο».
«Ο,τι πιο ανθρώπινο»
Στον πρόλογο της έκδοσης, η Ελληνίδα επιστήμονας αναφέρει ότι υπάρχει ένα «κομβικό» σημείο στο οποίο διαφωνεί με τη συγγραφέα της «Πίστωσης χρόνου». Ποιο είναι αυτό και γιατί; «Είμαι γηρίατρος. Καθημερινά φροντίζω ηλικιωμένους με χρόνια, εκφυλιστικά, ανίατα νοσήματα που η Αρμστρονγκ περιγράφει ως ανυπόφορα – εκείνα που ίσως καταφέρει να καθυστερήσει με τις μελλοντικές ανακαλύψεις της η βιοεπιστήμη της γήρανσης. Σε κάποια σημεία, αναφέρει ότι το να περιθάλπεις τέτοιους ασθενείς, ως επαγγελματίας υγείας ή ως σύστημα υγείας, είναι παράλογο, ακριβώς όπως ήταν για τον Σίσυφο να κυλάει τον βράχο στην ανηφόρα. Το παρουσιάζει, δηλαδή, ως κάτι που έχει μόνο απογοητεύσεις, γι’ αυτό το κάνουμε βαρυγκομώντας. Εκεί διαφωνώ. Ακόμη κι αν τα προβλήματα είναι ανίατα, ακόμη κι αν ξέρουμε πως μαχόμαστε για μια προδιαγεγραμμένη ήττα, η φροντίδα των ασθενών με ανίατα νοσήματα είναι ύψιστη έκφραση αγάπης και εντέλει ό,τι πιο ανθρώπινο», καταλήγει η Ευρυδίκη Κραββαρίτη.
Η Βρετανίδα συγγραφέας Σου Αρμστρονγκ περιγράφει στο βιβλίο της τον συναρπαστικό διάλογο που εξελίσσεται στο πεδίο των βιοεπιστημών.
Σε κάθε περίπτωση, οι λόγοι για να είμαστε αισιόδοξοι είναι πολλοί. «Η βασική έρευνα για την αποκάλυψη των μηχανισμών της γήρανσης “τρέχει” με μεγάλη ταχύτητα, καθώς επενδύονται ολοένα και περισσότερα χρήματα παγκοσμίως. Μόνο η σχετική έρευνα που διενεργείται στη Εθνικό Ινστιτούτο Γήρανσης των ΗΠΑ, για παράδειγμα, στηρίζεται με τρία δισ. δολ. ετησίως από την αμερικανική κυβέρνηση», σχολιάζει στην «Κ» ο καθηγητής Πέτρος Σφηκάκης, διευθυντής της Α΄ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής του ΕΚΠΑ στο «Λαϊκό». «Αν και την τελευταία διετία έχουν δημοσιευθεί εντυπωσιακά αποτελέσματα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τους βιολογικούς μηχανισμούς οι οποίοι διέπουν την κυτταρική γήρανση, θα χρειασθούν δεκαετίες για να εφαρμοσθούν φαρμακευτικές παρεμβάσεις αναστροφής της».
ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Ο ρόλος της γηροφλεγμονη?ς
Η φλεγμονη? ει?ναι ο κοινο?ς παρονομαστη?ς σχεδο?ν ο?λων των νοσημα?των που σχετι?ζονται με την ηλικι?α? απο? τον καρκι?νο, τον διαβη?τη, τις φραγμε?νες αρτηρι?ες και την αρθρι?τιδα με?χρι την τυ?φλωση, τις πνευμονοπα?θειες και την α?νοια. Δεν προ?κειται για τη γνωστη? σε ο?λους μας φλεγμονη? με το καυτο? ερυθρο? δε?ρμα, το οι?δημα και το πυ?ον, αλλα? για ε?να ει?δος χρο?νιας, υφε?ρπουσας, μικρη?ς ε?ντασης φλεγμονη?ς, η οποι?α οφει?λεται εν με?ρει σ’ ε?να ανοσοποιητικο? συ?στημα που δεν απενεργοποιει?ται ο?πως θα ε?πρεπε μεταξυ? διαδοχικω?ν προκλη?σεων. Αυτου? του ει?δους η χρο?νια φλεγμονη? ει?ναι ικανη? να προκαλε?σει τε?τοια φθορα? στην καλοκουρδισμε?νη μηχανη? της ζωη?ς, ω?στε το 2000 ο Ιταλο?ς ανοσολο?γος Claudio Franceschi την ονο?μασε «γηροφλεγμονη?»? ο ο?ρος συνυποδηλω?νει τη δρα?ση ενο?ς σιωπηλου? δολοφο?νου. Στη γηροφλεγμονη? συνεισφε?ρουν πολλοι? παρα?γοντες. Τα γηρασμε?να κυ?τταρα στε?λνουν ση?ματα στο ανοσοποιητικο? συ?στημα ζητω?ντας να τα απομακρυ?νει απο? το σω?μα, ση?ματα που πληθαι?νουν καθω?ς τα δυσλειτουργικα? κυ?τταρα αθροι?ζονται με την πα?ροδο του χρο?νου. Επιπλε?ον, κατα? τη δια?ρκεια της ζωη?ς μας συμβιω?νουμε συνη?θως αρμονικα? με δισεκατομμυ?ρια μικρο?βια που αποικι?ζουν το ε?ντερο? μας και μας βοηθου?ν να μεταβολι?σουμε τις τροφε?ς και να απορροφη?σουμε τα θρεπτικα? τους συστατικα?, ιδι?ως τα αμυλου?χα. Οσο γερνα?με ο?μως, τα τοιχω?ματα του εντε?ρου μας αρχι?ζουν να εξασθενου?ν και να δημιουργου?ν τρυ?πες, δι?νοντας τη δυνατο?τητα στα μικρο?βια να διαρρε?ουν στην κυκλοφορι?α του αι?ματος. Θεωρει?ται ο?τι αυτα? τα “πλανο?βια ζουζου?νια” κρατα?νε το ανοσοποιητικο? μας συ?στημα σε διε?γερση. Ανα?λογη επι?δραση ε?χουν και τα κατα?λοιπα των διεργασιω?ν της ζωη?ς, ο?πως ει?ναι οι ελευ?θερες ρι?ζες και α?λλα παραπροι?ο?ντα του μεταβολισμου?, τα οποι?α τει?νουν να συσσωρευ?ονται με τα χρο?νια, καθω?ς η απο?δοση των συστημα?των καθαρισμου? τους μειω?νεται σταδιακα?.
SOS για τα κατάγματα
Το κα?ταγμα ενο?ς οστου? ει?ναι ε?να τραυματικο? γεγονο?ς για κα?θε ηλικι?α, αλλα? για τους μεγα?λους ανθρω?πους μπορει? να αποβει? θανατηφο?ρο? σχεδο?ν ε?νας στους τε?σσερις ηλικιωμένους που σπα?ει τον γοφο? του πεθαι?νει με?σα σε ε?να χρο?νο.
Η επιστημονικη? ομα?δα της Βρετανίδας Janet Lord, ανοσολο?γου και διευθυ?ντριας του Ινστιτου?του Φλεγμονη?ς και Γη?ρανσης στο Mπε?ρμιγχαμ, αποφα?σισε να ανακαλυ?ψει το γιατι?. Τα γηρασμε?να κυ?τταρα του ανοσοποιητικου? δεν ανταποκρι?νονται πολυ? αποτελεσματικα? στον τραυματισμο?, με την κατα?σταση να επηρεα?ζεται περαιτε?ρω λο?γω της επι?δρασης των ορμονω?ν του στρες. Το πρω?το που συμβαι?νει ο?ταν οποιοσδη?ποτε απο? εμα?ς σπα?σει ε?να κο?καλο ει?ναι η ε?κκριση της ορμο?νης κορτιζο?λης στην κυκλοφορι?α του αι?ματος. Αμε?σως μετα?, η ορμο?νη αυτη? αναλαμβα?νει να προετοιμα?σει το σω?μα για να αντιμετωπι?σει μια ε?κτακτη κατα?σταση και να καταστει?λει ο?λες τις μη ζωτικε?ς λειτουργι?ες, συμπεριλαμβανομε?νης της δραστηριο?τητας του ανοσοποιητικου? συστη?ματος.
Λι?γο μετα? την ε?κρηξη της κορτιζο?λης, ο μηχανισμο?ς αντι?δρασης στο στρες αυξα?νει τα επι?πεδα μιας ορμο?νης που ονομα?ζεται DHEAS, η οποι?α ει?ναι ενισχυτη?ς του ανοσοποιητικου?, ε?τσι ω?στε να επανε?λθει γρη?γορα η ανοσιακη? ισορροπι?α.
Αυτο? συμβαι?νει στα νεαρα? α?τομα, αλλα? ο?χι και στους ηλικιωμε?νους: η παραγωγη? της DHEAS κορυφω?νεται στην ηλικι?α των 30 ετω?ν και φθι?νει μετε?πειτα, με αποτε?λεσμα να μην αποκαθι?σταται ποτε? η ισορροπι?α στα ηλικιωμε?να α?τομα με κατα?γματα ισχι?ου. Ετσι παραμε?νουν ευα?λωτοι σε μολυ?νσεις? συνη?θως πνευμονι?α, λοι?μωξη του ουροποιητικου? συστη?ματος η? κα?ποιο ενδονοσοκομειακο? μικρο?βιο.
Οι απαντήσεις της επιγενετικής
Η επιγενετικη? ει?ναι ε?να απο? τα νεο?τερα πεδι?α στην ε?ρευνα της γη?ρανσης, το οποι?ο μπορει? να μας διαφωτι?σει με ορισμε?νες πολυ? ενδιαφε?ρουσες απαντη?σεις. Η ετυμολογι?α της παραπε?μπει σε κα?τι «πε?ρα απο? τα γονι?δια». Αναφε?ρεται στους χημικου?ς διακο?πτες που συνδε?ονται με το DNA και ρυθμι?ζουν τη δραστηριο?τητα των γονιδι?ων, ενεργοποιω?ντας και απενεργοποιω?ντας τα, ανα?λογα με τις ανα?γκες και τροποποιω?ντας τον ρυθμο? λειτουργι?ας τους. Οι α?νθρωποι, ο?πως ο?λοι οι ζωντανοι? οργανισμοι?, ε?χουν ε?να βασικο? επιγονιδι?ωμα, κα?τι σαν ε?να «βασικο? προ?γραμμα» το οποι?ο ελε?γχει τη λειτουργι?α των γονιδι?ων ω?στε να μπορει? να δημιουργηθει? μια μεγα?λη ποικιλι?α κυτταρικω?ν τυ?πων απο? τις πανομοιο?τυπες στα?λες του DNA που αποκτω?νται με την ε?νωση ωαρι?ου και σπερματοζωαρι?ου, και ενυπα?ρχουν σε κα?θε ανθρω?πινο κυ?τταρο. Αλλα? δεν ει?ναι μο?νον αυτο?. Το επιγονιδι?ωμα ει?ναι επι?σης ο «μυστικο?ς συ?νδεσμος» ανα?μεσα στα γονι?δια και το περιβα?λλον, μια και το βασικο? προ?γραμμα μπορει? να τροποποιηθει? κατα? τη δια?ρκεια της ζωη?ς με την προσθη?κη η? την αφαι?ρεση χημικω?ν διακοπτω?ν ως απο?κριση σε μια σειρα? απο? διαφορετικα? ερεθι?σματα. Αυτο?ς ο μηχανισμο?ς επιτρε?πει σε οργανισμου?ς, ο?πως ει?ναι και ο ανθρω?πινος, να προσαρμο?ζονται γρη?γορα, ενδεχομε?νως και παροδικα?, στις περιβαλλοντικε?ς συνθη?κες, δι?χως αλλαγε?ς στο βασικο? DNA? με α?λλα λο?για, χωρι?ς να χρειαστει? να περιμε?νουμε να ταιρια?ξει με τον κο?σμο μας η αφο?ρητα αργη? διαδικασι?α της φυσικη?ς επιλογη?ς.
kathimerini.gr
