Κύπρος και Μάλτα στο «σκαμνί» για τις χρυσές υπηκοότητες - Ρεπορτάζ του Κώστα Αργυρού

Η Κομισιόν ανακοίνωσε ότι κινεί τη σχετική διαδικασία «επί παραβάσει», η οποία μπορεί να είναι μακροχρόνια και να ολοκληρωθεί με μια απλή «συμμόρφωση», αλλά μεσοπρόθεσμα επηρεάζει αρνητικά το κλίμα ανάμεσα σε Λευκωσία και Βρυξέλλες.

Oι αποκαλύψεις για τις παράνομες διαδικασίες χορήγησης της κυπριακής υπηκοόητας που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας τις τελευταίες εβδομάδες, δε μπορούσαν να μείνουν χωρίς αντίδραση από την ΕΕ. Ετσι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι κινεί «διαδικασίες επί παραβάσει» κατά της Κύπρου αλλά και της Μάλτας, εκδίδοντας προειδοποιητικές επιστολές σχετικά με τα συστήματα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές των χωρών αυτών, τα οποία είναι επίσης γνωστά ως συστήματα «χρυσών διαβατηρίων».

Η εξέλιξη αυτή έρχεται σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή για το νησί, που αντιμετωπίζει την τουρκική προκλητικότητα και έχει ανάγκη την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και υποστήριξη. Πολλοί είναι αυτοί στη Λευκωσία που φοβούνται ότι η ιστορία δεν θα μείνει χωρίς συνέπειες σε σχέση με τη συνολική αντιμετώπιση της Κυπριακής Δημοκρατίας από τις Βρυξέλλες. Φυσικά δεν αποκλείονται και πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της Κύπρου, αφού το σκάνδαλο αγγίζει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του πολιτικού συστήματος.

Η Επιτροπή πάντως στην αιτιολόγηση της απόφασής της επισημαίνει ότι η χορήγηση από τα εν λόγω κράτη μέλη της υπηκοότητάς τους —και, συνεπώς, της ενωσιακής ιθαγένειας— ως αντάλλαγμα για προκαθορισμένη πληρωμή ή επένδυση και χωρίς να υπάρχει πραγματικός δεσμός με τα οικεία κράτη μέλη,
δεν συνάδει με την αρχή της καλόπιστης συνεργασίας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 4 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ταυτόχρονα, υπονομεύει την ακεραιότητα του καθεστώτος της ενωσιακής ιθαγένειας που προβλέπεται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οπως χαρακτηριστικά τονίζεται «λόγω της φύσης της ενωσιακής ιθαγένειας, τα συστήματα αυτά έχουν επιπτώσεις στο σύνολο της Ένωσης. Όταν ένα κράτος μέλος χορηγεί ιθαγένεια, το ενδιαφερόμενο πρόσωπο καθίσταται αυτομάτως πολίτης της ΕΕ και απολαύει όλων των δικαιωμάτων που συνδέονται με αυτό το καθεστώς, όπως το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας, διαμονής και εργασίας εντός της ΕΕ ή το δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές εκλογές, καθώς και στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Κατά συνέπεια, τα αποτελέσματα των συστημάτων χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές δεν περιορίζονται στα κράτη μέλη που τα εφαρμόζουν, ούτε είναι ουδέτερα σε σχέση με τα άλλα κράτη μέλη και την ΕΕ στο σύνολό της».
Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Μάλτας έχουν τώρα προθεσμία δύο μηνών για να απαντήσουν στις προειδοποιητικές επιστολές. Εάν οι απαντήσεις δεν είναι ικανοποιητικές, η Επιτροπή μπορεί να εκδώσει αιτιολογημένη γνώμη για το θέμα αυτό. Αν πάλι εντός δύο μηνών δεν υπάρξει συμμόρφωση, η υπόθεση
οδηγείται στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το οποίο μπορεί να επιβάλει κυρώσεις στο κράτος μέλος. H διαδικασία αυτή είναι βεβαίως μακροχρόνια και μπορεί να αποφευχθεί τελικά μέσω μιας «συμμόρφωσης». Αλλά πολιτικά ο αντίκτυπος της μπορεί να είναι εξαιρετικά αρνητικός.

Η Κύπρος είναι και η μόνη χώρα που δεν έχει ενημερώσει την Κομισιόν για την πρόοδο των εργασιών σε σχέση με το «γκρίζο» αυτό ζήτημα, αν και έχει λάβει επιστολή με την οποία ζητούνται περισσότερες πληροφορίες, και μια από 22 χώρες για τις οποίες έχουν κινηθεί διαδικασίες επί παραβάσει για μη εφαρμογή ή μερική εφαρμογή.

Πάντως οι δύο χώρες δεν είναι οι μόνες που έχουν απασχολήσει τα κοινοτικά όργανα για το θέμα. Η Επιτροπή απέστειλε εκ νέου επιστολή στη Βουλγαρία, τονίζοντας τις ανησυχίες της σχετικά με ένα σύστημα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές το οποίο διαχειρίζεται το εν λόγω κράτος μέλος και ζητώντας περαιτέρω λεπτομέρειες. Η βουλγαρική κυβέρνηση διαθέτει προθεσμία ενός μηνός για να απαντήσει στην επιστολή με την οποία ζητούνται περαιτέρω πληροφορίες, μετά την παρέλευση της οποίας η Επιτροπή θα αποφασίσει σχετικά με τα επόμενα βήματα.

Η Κομισιόν έχει εκφράσει συνολικά στο παρελθόν τις σοβαρές ανησυχίες της για τα συστήματα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές και για ορισμένους εγγενείς κινδύνους των συστημάτων αυτών. Όπως αναφέρεται στην έκθεση της, του Ιανουαρίου του 2019, οι εν λόγω κίνδυνοι σχετίζονται ιδίως με την ασφάλεια, τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, τη φοροδιαφυγή και τη διαφθορά και η Επιτροπή παρακολουθεί ευρύτερα ζητήματα συμμόρφωσης με το ενωσιακό δίκαιο, τα οποία εγείρονται από τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και άδειας διαμονής σε επενδυτές.
Ακόμα πιο πρoχωρημένη θέση πήρε το ευρωκοινοβούλιο το οποίο σε ψήφισμα του τον περασμένο Ιούλιο επανέλαβε παλιότερες εκκλήσεις του προς τα κράτη μέλη για τη σταδιακή κατάργηση όλων των υφιστάμενων συστημάτων χορήγησης ιθαγένειας ή άδειας παραμονής ως αντάλλαγμα για επενδύσεις το
συντομότερο δυνατόν. Η ίδια η πρόεδρος της Κομισιόν φον ντερ Λάιεν στην ομιλία της 16ης Σεπτεμβρίου 2020 για την κατάσταση της Ένωσης, είχε σημειώσει με νόημα ότι οι ευρωπαϊκές αξίες δεν είναι προς πώληση.