Νίκος Καββαδίας: 49 χρόνια από το τελευταίο "αρμένισμα" του

Ένας ποιητής πραγματικά βιωματικός, ο Καββαδίας αφηγούνταν όσα ζούσε, και έγραφε όπως μιλούσε -στη γλώσσα των καραβιών. Μας έμαθε το τραβέρσο και τα λαμινάρια, το Μαραμπού και το αρμάρι -σύστησε στους στεριανούς τον κόσμο των θαλασσινών και μας χάρισε το πολυτιμότερο δώρο: την προοπτική της αέναης περιπέτειας.

Ο «αρμενιστής ποιητής» μπάρκαρε για πρώτη φορά στα 18 του και ταξίδεψε απ’ άκρη σ΄ άκρη της γης, γνωρίζοντας όλου του κόσμου τα σινάφια. Ήταν ένας αεικίνητος θαλασσόλυκος, ένας περιπλανώμενος παραμυθάς που αφηγούνταν χωρίς «φτιασίδια και μαλάματα» ιστορίες απλών ανθρώπων με αληθινά βάσανα.

Πολλά είχαν δει τα μάτια του και άλλα τόσα επινόησε ο νους του. Μίλησε για ταξίδια αλαργινά, για ανθρώπους που αγάπησαν ή σκότωσαν -ή σκότωσαν από αγάπη, για χάδια απατηλά και νύχτες χωρίς αστέρια, για δακρυσμένες γυναίκες, για την απέραντη θάλασσα και την ανίατη μοναξιά της.

O «ποιητής των ναυτικών» ανέλαβε να εξιστορήσει τη βιοπάλη και τα «καταραμένα πάθη» των θαλασσοπόρων με αμείλικτη ειλικρίνεια αλλά και μία συγκινητική τρυφερότητα. Δεν αποσιώπησε την κρεπάλη της ναυτικής ζωής, τις πόρνες και τα ναρκωτικά, τη μοναξιά και α μεθύσια -αλλά ούτε επέτρεψε στον αναγνώστη να την αποδοκιμάσει.

Μέσα από τη συμπονετική του ματιά, οι ναυτικοί των αφηγήσεων του σκιαγραφήθηκαν ως θύματα της δύσκολης μοίρας τους, ως ψυχές βασανισμένες και ευάλωτες, αμαρτωλές αλλά συνάμα αγνές και αθώες. Ξενιτεμένοι άνδρες που αγοράζουν τον έρωτα στα λιμάνια για να ξεγελάσουν τη μοναξιά τους, που πίνουν και μεθούν για να ξεχάσουν όσα αφήνουν πίσω. Αληθινοί άνθρωποι, με τα πάθη και τα λάθη τους. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως εντρυφώντας στην ποίηση του Καββαδία, ο αναγνώστης συνειδητοποιεί -ενδεχομένως με έκπληξη- πως τα προβλήματα και οι στοχασμοί ενός μοναχικού θαλασσόλυκου βράζουν στο ίδιο καζάνι με την κοινή ζωή όλων μας.

Ο ίδιος έβλεπε τον εαυτό του ως θύμα ενός αλλότριου πολιτισμού, ένα διωγμένο παιδί της πατρίδας του που πασχίζει να καταλάβει τι είναι αυτό που καθορίζει τη ρότα της ζωής του. Εξού και στράφηκε στην ποίηση. Και όπως κάθε ποιητής που αναζητά τον εαυτό του, ο Καββαδίας έγραφε για ό,τι αγαπούσε. Για την παντοτινή μούσα κι ερωμένη του, τη θάλασσά του. Και όπως κάθε μεγάλος έρωτας, η θάλασσα έγινε αφορμή για εσωτερικές αναζητήσεις. Βρίσκοντας παρηγοριά και δύναμη στην γραφή, ο «Κόλιας» κατάφερε να μετουσιώσει την σπουδή της θάλασσας σε μελέτη του ανθρώπου, μένοντας πάντοτε πιστός στην αλήθεια.

Η ποιήση του δεν ήταν ευφημιστική και εύπεπτη αλλά ωμά ρεαλιστική -μια γροθιά στο στομάχι, μία θύμηση πως η ζωή δεν είναι πάντα ρόδινη, και σίγουρα όχι δίκαιη με όλους. Αναμοχλεύοντας προσωπικές μνήμες και βιώματα, συναισθήματα και πάθη, ο Καββαδίας έπλαθε ιστορίες για ιδιόρρυθμους παρείσακτους και ξεπεσμένους ήρωες, για ανθρώπους προδομένους απ’ τη ζωή που πεθαίνουν μονάχοι. Ένας αλκοολικός πλοίαρχος με ξεφτισμένο πανωφόρι χλευάζεται απ’ τα παιδιά στους δρόμους, μια άρρωστη καραβόγατα πνίγεται στην άγρια τρικυμία, κι ένας Εγγλέζος θερμαστής αυτοκτονεί απ’ τον βαρύ σεβντά του.

Κι όμως, παρά τη μελαγχολία που προκαλεί το άδοξο τέλος των τραγικών ηρώων του, παραδόξως απομένει πάντοτε μία γλυκιά επίγευση, ένας αναστεναγμός μιας ανικανοποίητης επιθυμίας, ενός έρωτα που σε ταλαιπωρεί μα δε θέλεις να τελειώσει. Παρά την υπαρξιακή ματαιότητα που υποβόσκει στις ιστορίες του Καββαδία, οι στίχοι του δεν σου προξενούν ηττοπάθεια -αντιθέτως, γεννούν ελπίδα. Αναζωπυρώνουν την επιθυμία σου να διεκδικήσεις το ανέφικτο και το ακατόρθωτο, και, κατά τρόπο ρομαντικό, σε κάνουν να πιστεύεις σε κάτι μεγαλύτερο απ’ τον εαυτό σου. Οι άνθρωποι μπορεί να φεύγουν αδικημένοι, αλλά ο ορίζοντας παραμένει απέραντος κι ο ήλιος «φαιδρός, και φλογερός» συνεχίζει να διασχίζει την τροχιά του.

Η ζωή του
Ο ποιητής των «μακρυσμένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων» γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 1910 στο Χαρμπίν της Μαντζουρίας. Ο πατέρας του, Χαρίλαος, είχε τη ρωσική υπηκοότητα και διατηρούσε επιχείρηση εισαγωγών - εξαγωγών. Η μητέρα του, Δωροθέα, ήταν κεφαλλονίτικης καταγωγής. Σε ηλικία τεσσάρων ετών, η οικογένειά του επέστρεψε στην Κεφαλονιά και το 1921 μετακόμισε στον Πειραιά, όπου τελείωσε το Δημοτικό και το εξατάξιο Γυμνάσιο.

Το 1928 δίνει εξετάσεις στην Ιατρική Σχολή, αλλά την ίδια χρονιά αρρωσταίνει βαριά ο πατέρας του και αναγκάζεται να δουλέψει. Για μερικούς μήνες εργάζεται σε ναυτικό γραφείο, κρατώντας τα λογιστικά βιβλία, και τον επόμενο χρόνο, αμέσως μετά το θάνατο του πατέρα του, μπαρκάρει ναύτης σε φορτηγό.

Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, αποτυπώνει στο χαρτί τις εικόνες από τα μέρη που επισκέπτεται, τη ναυτική ζωή, τους ναυτικούς και τις σχέσεις τους με την πατρίδα τους, τη θάλασσα και τις γυναίκες. Τον Ιούνιο του 1933 κυκλοφορεί την πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο «Μαραμπού» και εισαγωγικό σημείωμα του Καίσαρα Εμμανουήλ. Το βιβλίο τυπώνεται σε 245 αντίτυπα, στο τυπογραφείο του περιοδικού «Ο Κύκλος», με έξοδα του ίδιου.

Το 1939 παίρνει το δίπλωμα ασυρματιστή, αν και αρχικά ήθελε να γίνει καπετάνιος. Ακολουθεί ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, πηγαίνει στρατιώτης στην Αλβανία και στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής μένει ξέμπαρκος στην Αθήνα. Ξαναμπαρκάρει το 1944 και ταξιδεύει αδιάκοπα ως ασυρματιστής σ’ όλο τον κόσμο.

Τον Ιανουάριο του 1947 εκδίδεται η δεύτερη ποιητική συλλογή του «Πούσι» κι επανεκδίδεται, ύστερα από δεκατέσσερα χρόνια, το εξαντλημένο «Μαραμπού» από τον Θανάση Καραβία, ο οποίος το Μάρτιο του 1954 θα κυκλοφορήσει και τη «Βάρδια», το μοναδικό πεζό του Νίκου Καββαδία.

Από το τελευταίο ταξίδι του επέστρεψε το Δεκέμβριο του 1974 και αμέσως ξεκίνησε τις προετοιμασίες για την έκδοση της τρίτης ποιητικής συλλογής του, την οποία όμως δεν πρόλαβε να δει τυπωμένη. Πέθανε ξαφνικά στις 10 Φεβρουαρίου του 1975, από εγκεφαλικό επεισόδιο. Στην ατζέντα του βρέθηκαν τρεις στίχοι που ήθελε να τους προτάξει στο «Τραβέρσο», κάτι που δεν έγινε...

Μα ο ήλιος αβασίλεψε κι ο αητός απεκοιμήθη
και το βοριά το δροσερό τον πήραν τα καράβια.
Κι έτσι του δόθηκε καιρός του Χάρου και σε πήρε.

Τρία χρόνια μετά το θάνατό του, κάποια από τα ποιήματά του μελοποιήθηκαν από τον Θάνο Μικρούτσικο, στο δίσκο «Σταυρός του Νότου». Μέσω αυτών των τραγουδιών, και άλλων που ακολούθησαν, ο Νίκος Καββαδίας έγινε γνωστός στο ευρύτερο κοινό.

Χρ?στος Παντελίδης - ?ποχαιρετισμ?ς στ?ν Ν.Κ.
?γαπημένε μας, σύντροφε ποιητή! ? χτεσιν?ς ?νεμος, ?φερε σ? μ?ς το?ς ναυτικο?ς τ? πι? θλιβερ? ραπόρτο ... Τ? φορτηγ? πο? περίμενες ν? σ? πάρει, καθυστέρησε. Ε?ναι τραβερσωμένο καταμεσ?ς το? ?κεανο?, ζωσμένο στ? πούσι. Στ? ποστάλια τελείωσαν τ? ματσακονίσματα, ο? να?τες κρεμασμένοι στ?ς σκαλωσι?ς βάφουν τ?ς ?γκυρες, τραγουδώντας τ? δικά σου τραγούδια. Ο? καπετάνιοι δοκιμάζουν τ? μπουρού. Τ? σερβέι σ? λίγο τελειώνει ... ?νας μαρκόνης ?νήσυχος, χθ?ς ?ργ? ?στειλε τ? ραπόρτο στ? ?γαπημένα σου μαραμπο? ν? μ? γρυλίζουν πιά.

«?ν ? Κολόμπος ?νακάλυψε τ?ν ?μερική, ?με?ς, δ? βρήκαμε τ? δικιά μας ?πειρο ν? ξεμπαρκάρουμε ...» μ?ς ?λεγες. Μ? ?σ? τί βρ?κες; Ποι? τσακισμένο καραβοφάναρο σ? πέταξε σ? α?τ?ς ?δ? τ?ς στεριές; Πές μας ?ν ε?ναι α?τ? τ? λιμάνι πο? ?θελά σου φουντάρισες, ?τοίμασε κα? γι? μ?ς ?να ντ?κ ν? δέσουμε πρυμάτσα ...

? Μάρτης! ?χ α?τ?ς ? Μάρτης! Ξαναγεννιόσουν κάθε Μάρτη! ?ργησε φέτος, ?πως ?ργησε κα? τ? φορτηγ? πο? θ? ?ποχαιρετο?σες το?ς γνωστο?ς ?π? ?λα τ? λιμάνια το? κόσμου ... ?λα ?ργησαν γι? σένα φέτος. Μονάχα ?σ? βιάστηκες γι? τ? ταξίδι τ? ?λαργινό. ?γαπημένε μας ποιητή, καλ? ταξίδι. Δ?ν κουν?με τ? μαντήλια μας. Α?τ? ε?ναι γι? ?ταξίδευτους στεριανούς. ?με?ς τ? δικά μας τ? πλέξαμε σαλαμάστρα κα? θ? δέσουμε τ?ς καινούργιες παντιέρες στ? ξάρτια, τ?ς παντιέρες πο? στ? κέντρο τους θά ?χουν τ?ν γαλάζια σου ζωγραφιά.

?δελφέ μας ποιητή! Ξεκουράσου στ?ν τελευταία σου κουκέτα, στ?ν πι? μικρ? καμπίνα πο? γνώρισε ποτ? ναυτικός ... ?με?ς θ? π?με γι? σκάντζα βάρδια. ?να καράβι, πο? πλέει ?λάργα χωμένο στ? πούσι, ?ν βρε? τ?ν ρότα του θ? μ?ς πάρει. Γι? κατευόδιο, ?με?ς ο? ναυτεργάτες σύντροφοί σου, σο? ?φήνουμε λίγο φιλτραρισμένο, ?π? τ? μάτια μας, θαλασσιν? νερό. Ε?ναι μαζεμένο ?π? τ?ς θάλασσας τ?ν καθάριο βυθό...

Γειά σου.

* ? ?ποχαιρετισμ?ς το? ποιητ? ?κφωνήθηκε ?π? τ? ναυτεργάτη φίλο του Καββαδία, Χρ?στο Παντελίδη, ? ?πο?ος ?κολούθησε τ? ναυτικ? ?πάγγελμα, ?ταν ?φηβος πρωτοδιάβασε τ? «Μαραμπού». ?λόκληρος ? ?πικήδειος βρίσκεται δημοσιευμένος στ?ν «Α?γή», 12 Φεβρουαρίου 1975, στ? «Ναυτεργατική», 13 Μαρτίου 1975 κα? σ? πολλ? ?λλα ?ντυπα κα? βιβλία.

Mε πληροφορίες από: bovary.gr