Το ενδιαφέρον της Ελένης, του Σταύρου και της Ιωάννας κινητοποίησε η ερώτηση που απευθύνθηκε πριν από λίγο καιρό σε όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες του Γυμνασίου στο οποίο φοιτούν και το οποίο εντάχθηκε στον θεσμό της σχολικής διαμεσολάβησης. «Ποιος ή ποια θέλει να εκπαιδευτεί για να γίνει διαμεσολαβητής;» ήταν το χαρακτηριστικό ερώτημα, που έδωσε τη δυνατότητα στα παιδιά αυτά να αναλάβουν δράση σε περιπτώσεις συγκρούσεων μεταξύ νέων εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Στη συνέχεια, εκπαιδεύτηκαν από τους δασκάλους τους αλλά και από ειδικούς διαμεσολαβητές σε τεχνικές όπως η ενεργητική ακρόαση, η αναγνώριση, αποδοχή και διαχείριση συναισθημάτων, η ενσυναίσθηση, η επικοινωνία, ο σεβασμός στη γνώμη του άλλου.
Μόλις δε εμφανίστηκε κάποιο περιστατικό σύγκρουσης μεταξύ μαθητών ή μαθητριών, κλήθηκαν από τους εκπαιδευτικούς να παρέμβουν. Έτσι, αντί να δρομολογηθεί η γνωστή διαδικασία, μέσω της οποίας οι καθηγητές καλούν τα παιδιά να δώσουν εξηγήσεις και ανάλογα με την κατάσταση επιβάλλουν ποινές όπως η αποβολή, τα ίδια τα παιδιά - διαμεσολαβητές ανέλαβαν δράση. Όρισαν ημερομηνίες, συναντήθηκαν ιδιωτικά με κάθε ένα από τα εμπλεκόμενα μέρη, άκουσαν με ουδετερότητα τι είχε κάθε πλευρά να πει, ενθάρρυναν την έκφραση των συναισθημάτων κάθε ατόμου, προσπάθησαν να καταλάβουν τι πραγματικά είχε συμβεί. Αργότερα, με τη βοήθεια των διαμεσολαβητών, τα δύο μέρη ήρθαν σε επικοινωνία και συμφώνησαν στην εξεύρεση μιας λύσης, μέσω της συνεννόησης, των αμοιβαίων εξηγήσεων ή της συγγνώμης.
Τα παιδιά γίνονται οι καλύτεροι διαμεσολαβητές
«Τα παιδιά που οικειοθελώς δηλώνουν τη διάθεσή τους να γίνουν διαμεσολαβητές κάνουν το πρώτο βήμα. Αυτό σημαίνει ότι είναι παιδιά που δεν προσέρχονται στη διαδικασία αυτή αναγκαστικά, ούτε επιλέγονται με κάποια κριτήρια ή με εξετάσεις. Αντιθέτως, έχουν πραγματικά μια τάση που εκφράζεται με την επιθυμία τους να συμμετέχουν στη διαμεσολάβηση, έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, θέλουν να βοηθήσουν τα άλλα παιδιά, να προσφέρουν στους συμμαθητές τους», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Εύη Αυλογιάρη, διαμεσολαβήτρια, εκπαιδεύτρια διαμεσολαβητών και πρόεδρος του ADR Hellenic Trainning Hub, πιστοποιημένου φορέα κατάρτισης διαμεσολαβητών.
Η ίδια σημειώνει ότι η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών αλλά και των μαθητών και των μαθητριών στη διαμεσολάβηση περιλαμβάνει και το παίξιμο ρόλων, ώστε να βιώνει ο καθένας τα συναισθήματα που μπορεί να προκύψουν μέσα από διαφορετικούς ρόλους. Επισημαίνει ότι απαραίτητη προϋπόθεση είναι η απόλυτη εμπιστευτικότητα και εκφράζει την άποψη ότι «τα παιδιά είναι πολύ καλύτεροι διαμεσολαβητές από τους μεγάλους» και «τα καταφέρνουν περίφημα στις υποθέσεις που αναλαμβάνουν».
Πότε η διαμεσολάβηση έχει οφέλη
Σε ό,τι αφορά τα οφέλη της διαμεσολάβησης, εκτιμά ότι αυτή προσφέρει μια εντυπωσιακή δυνατότητα, εκείνη της «ανάπλασης της κοινωνίας μέσω της ενσυναίσθησης και των δεξιοτήτων διαμεσολάβησης». Ενδεικτικά αναφέρει την περίπτωση της Αυστραλίας, μιας χώρας στην οποία εφαρμόζονται εδώ και χρόνια αντίστοιχα προγράμματα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και μάλιστα σε σχολεία από υποβαθμισμένες περιοχές, αλλά και σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακών συγκρούσεων και συζυγικών διαφορών. «Μετά από δέκα χρόνια έχουν προκύψει πολύ σημαντικά αποτελέσματα, όχι μόνο στη μείωση των δεικτών εγκληματικότητας και βίας αλλά και στο επίπεδο της εκπαίδευσης των γονέων από τα ίδια τα παιδιά. Είναι πραγματικά φοβερό το γεγονός ότι μικρά παιδιά που έχουν διδαχτεί τη διαμεσολάβηση, σε ένα βάθος χρόνου, μαθαίνουν τα ίδια να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και χρησιμοποιούν όσα έμαθαν στις οικογένειές τους για να αλλάξουν το περιβάλλον σε αυτές», προσθέτει.
Διευκρινίζει, πάντως, ότι η εφαρμογή του θεσμού έχει αποτελέσματα για την αντιμετώπιση συγκρουσιακών καταστάσεων μεταξύ παιδιών και νέων, προτού αυτές φτάσουν στο επίπεδο του ακραίου εκφοβισμού και της εκδήλωσης βίας. Συνήθεις περιπτώσεις κατάλληλες για διαμεσολάβηση είναι κουτσομπολιά - πειράγματα, κακές σχέσεις, λεκτικές συγκρούσεις - ταπεινωτικές φράσεις, αποκλεισμός και δυσφήμιση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στο ίδιο πνεύμα, τονίζει ότι οι αλλαγές δεν επέρχονται από τη μια στιγμή στην άλλη καθώς χρειάζονται χρόνο, συνέπεια, σύστημα, οργάνωση, υπομονή και επιμονή ώστε να εδραιωθούν πρακτικές και συμπεριφορές που στο μέλλον δεν θα οδηγούν στη χρήση βίας και θα συμβάλλουν με μεγάλη αποτελεσματικότητα στην άμβλυνση του φαινομένου.
Πότε η διαμεσολάβηση δεν έχει αποτελέσματα
Από την άλλη πλευρά, με τη διαμεσολάβηση δεν είναι δυνατόν να διορθωθούν καταστάσεις που έχουν ήδη φτάσει στην εκδήλωση βίας, σε bulling και διαφωνίες που αγγίζουν ευαίσθητα θέματα όπως ρατσιστικά σχόλια.
Όπως λέει η κ. Αυλογιάρη, στις περιπτώσεις αυτές χρειάζονται άλλες παρεμβάσεις για τα παιδιά, καθώς ήδη η κατάσταση έχει ξεφύγει. «Εκεί χρειάζεται από την πολιτεία μέριμνα με ψυχοθεραπεία, με κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους σε συνεργασία με την οικογένεια», προσθέτει.
Η ίδια τοποθετεί το φαινόμενο της βίας σε ένα πλαίσιο αξιών, εντός του οποίου κυριαρχεί ο εγωκεντρισμός, η στροφή στον υλισμό και έχουν χαθεί η δυνατότητα της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, η ενσυναίσθηση, το πραγματικό ενδιαφέρον για τον διπλανό, η προσπάθεια εξέτασης των πραγμάτων από μια διαφορετική οπτική γωνία.
Ως παράδειγμα περιγράφει τα διαζύγια σήμερα, καθώς στην περίπτωση αυτή, ο θεσμός της διαμεσολάβησης είναι πολύ αποτελεσματικός. «Αυτό που βλέπουμε και από τα διαζύγια είναι ότι τα τελευταία χρόνια αναδεικνύεται πολύ το κομμάτι του εγωκεντρισμού, της ανευθυνότητας και της ανωριμότητας της πλειοψηφίας των γονέων. Με τη βοήθεια όμως του διαμεσολαβητή, σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει αλλαγή στην αρχική στάση των γονέων», προσθέτει.
Πεδία πιθανής εφαρμογής της διαμεσολάβησης για τη νεολαία, ο αθλητισμός και ο πολιτισμός
Παρουσιάζοντας τις δυνατότητες εφαρμογής του θεσμού σε άλλα πεδία στα οποία εμπλέκονται και δραστηριοποιούνται νέοι και νέες, η κ. Αυλογιάρη σημειώνει ότι η διαμεσολάβηση έχει πολύ θετικά αποτελέσματα, όταν εφαρμόζεται σε διαφορές μεταξύ παικτών, ομάδων, παραγόντων, προπονητών και αθλητών, συνδέσμων και σωματείων, αλλά ακόμη και σε επίπεδο πρόληψης όπως συμβαίνει σε μεγάλες ομάδες του εξωτερικού που έχουν πια πλέον η κάθε μία τον διαμεσολαβητή της.
Με τον ίδιο τρόπο, διαμεσολάβηση μπορεί να γίνει σε οποιοδήποτε πλαίσιο πολιτιστικής δραστηριότητας παιδιών και νέων, αλλά και σε δομές όπως οι σύλλογοι γονέων ώστε και οι γονείς να εκπαιδεύονται.
Συγκρούσεις σε εργασιακά περιβάλλοντα
Σε ό,τι αφορά τα εργασιακά περιβάλλοντα, τονίζει ότι οι συγκρούσεις είναι πολλές και πολύ συνηθισμένες, οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί σπάνια εκπαιδεύουν ουσιαστικά διευθυντές και στελέχη στην επίλυση διαφωνιών και σπάνια προσανατολίζουν τους εργαζομένους στη συνεργατική διαπραγμάτευση και τη διαμεσολάβηση συναδέλφων.
Η κ. Αυλογιάρη εκτιμά ότι μπορεί να υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ανθρώπων, μπορεί να εκδηλώνονται διαφωνίες μεταξύ τους και να υπάρχουν συγκρούσεις απόψεων, ωστόσο πιστεύει βαθύτατα ότι μέσα από την αυθεντική επικοινωνία και την καλλιέργεια διαμεσολαβητικών τεχνικών μπορεί με συστηματική δουλειά να αλλάξουν τα πράγματα, με ισχυρό θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία και ισχυρή συμβολή στην εξάλειψη της βίας.
Μεταφέροντας, τέλος, την προσωπική της εμπειρία, δηλώνει ότι μέσα από την πρακτική της διαμεσολάβησης και την εμπειρία της ως εκπαιδεύτρια στα διαφορετικά προγράμματα που παρέχονται από το κέντρο ADR Hellenic Trainning Hub, που δημιουργήθηκε το 2012 στη Θεσσαλονίκη, έχει δει αλλαγές στη συμπεριφορά εκατοντάδων ανθρώπων. Αναφέρει, μάλιστα, ότι ήδη άρχισε να εκπαιδεύει στις τεχνικές της διαμεσολάβησης τις δύο μικρές της εγγονές, που είναι ακόμη στο στάδιο της νηπιακής ηλικίας!
ΑΠΕ ΜΠΕ
