Ο καταστροφικός πόλεμος στην Ουκρανία, εκτός από τις τραγικές επιπτώσεις που επιφέρει στη χώρα αυτή, έχει σημαντικές επιπτώσεις σε πολλούς κλάδους της παγκόσμιας οικονομίας. Ποιες θα είναι αυτές στον τουρισμό τόσο ευρύτερα, όσο και για την Ελλάδα;
Κατ’ αρχάς, όπως συνέβη και μετά τον πόλεμο στην Κριμαία το 2014, εύλογα αναμένουμε κατάρρευση των τουριστικών ροών από Ρωσία, που το 2019 ήταν η 5η μεγαλύτερη αγορά παγκοσμίως για ταξίδια Sun&Beach με περίπου 14 εκατ. ταξίδια, και βέβαια από την Ουκρανία που όμως είχε σημαντικά μικρότερα μεγέθη. Η κατάρρευση της ρωσικής αγοράς αναμένεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην Τουρκία, που το 2019 υποδέχθηκε περίπου 6,5 εκατ. Ρώσους τουρίστες ή 12% του συνόλου του εισερχόμενου τουρισμού της, αλλά και στην Κύπρο όπου οι Ρώσοι τουρίστες το 2019 αντιπροσώπευαν το 20% του συνόλου (i).
Στην Ελλάδα, οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί τουρίστες το 2019 υπερέβησαν το 1 εκατ. και εισέφεραν περίπου € 620 εκατ., δηλαδή 3,4% των συνολικών εσόδων, ένα ποσοστό που -υπό κανονικές συνθήκες- θα μπορούσε να καλυφθεί ή να απορροφηθεί χωρίς μεγάλους κραδασμούς. Όμως, αναμένεται πως λόγω των οικονομικών κυρώσεων που επέβαλαν οι Δυτικές χώρες εις βάρος της Ρωσίας αλλά και τις πληθωριστικές επιπτώσεις από τον περιορισμό στην προσφορά πετρελαίου, φυσικού αερίου και βασικών τροφίμων και διαφόρων πρώτων υλών, θα υποστεί σημαντικό πλήγμα το εισόδημα των καταναλωτών με αρνητικές επιπτώσεις στην διάθεσή τους να ταξιδέψουν ή στην δαπάνη που θα κάνουν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους.
Πολλές εκτιμήσεις (i) συγκλίνουν προς μια προσωρινή αλλά σημαντική αύξηση του πληθωρισμού φέτος στα επίπεδα του 7% έως 10% και μια ανακοπή της πορείας ανάκαμψης. Με την προϋπόθεση ότι ο πόλεμος θα λήξει σύντομα, η αρνητική επίπτωση στο ΑΕΠ (δηλαδή σε σχέση με το σενάριο βάσης αν δεν είχε γίνει η εισβολή στην Ουκρανία), για το 2023, αναμένεται να είναι περιορισμένη για την παγκόσμια οικονομία αλλά πιο έντονη για την ευρωπαϊκή. Αν, αντίθετα, ο πόλεμος διαρκέσει ή επεκταθεί, οι προβλέψεις γίνονται πολύ δυσμενέστερες με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις.
Με δεδομένη την συσσωρευμένη ζήτηση (pent-up demand) για διακοπές αλλά και τις αποταμιεύσεις που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο της πανδημίας, είναι πιθανό η επίπτωση στην φετινή χρονιά να είναι περιορισμένη και να είναι πιο έντονη το 2023. Οι επιπτώσεις, όπως αναμένεται, είναι ασύμμετρες και πολύ μεγαλύτερες στην Ευρώπη σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Ως εκ τούτου, και μέχρι στιγμής, ενώ η ζήτηση για νέα αεροπορικά εισιτήρια σε παγκόσμιο επίπεδο παραμένει αμετάβλητη σε σχέση με πριν δυο βδομάδες, στην Ευρώπη είναι μειωμένη κατά -7%, ενώ στις άλλες ηπείρους είναι αυξημένη κατά +9% στην Ασία και στον Ειρηνικό, +7% στην Αμερική και +6% στην Αφρική και Μέση Ανατολή (ii).
Οι εξελίξεις αυτές οδηγούν στο συμπέρασμα πως η ανοδική πορεία του τουρισμού θα συνεχιστεί, αν και η ολική ανάκαμψη στα επίπεδα του 2019 μπορεί να επιβραδυνθεί, με τις επιπτώσεις να είναι μεγαλύτερες στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη.
Βραχυπρόθεσμα, είναι ενθαρρυντικό ότι η αντιμετώπιση των ταξιδιών προς την Ευρώπη εξακολουθεί να γίνεται περισσότερο με θετική παρά με αρνητική διάθεση. Μετρήσεις στα κοινωνικά δίκτυα (iii) για το κατά πόσον οι διάφορες αναρτήσεις με αναφορές στα ταξίδια στην Ευρώπη έχουν θετικό ή αρνητικό περιεχόμενο, δείχνουν ότι, αν και η μεταξύ τους διαφορά έχει μειωθεί, οι αναρτήσεις με θετικό περιεχόμενο εξακολουθούν να είναι περισσότερες. Αντίθετα, στην πρώτη περίοδο της πανδημίας, οι αναρτήσεις με αρνητικό περιεχόμενο ήταν πολύ περισσότερες από αυτές με θετικό.
Αν και παρατηρείται μια επιδείνωση στο πώς αντιμετωπίζει η αμερικανική αγορά την Ευρώπη ως ταξιδιωτικό προορισμό (iii) , οι αεροπορικές κρατήσεις από Αμερική προς Ευρώπη έχουν επανέλθει στα προ εισβολής επίπεδα, μετά την κάμψη που παρατηρήθηκε αμέσως μετά την εισβολή. Αντίθετα η ενδοευρωπαϊκή αγορά δεν έχει ακόμα ανακάμψει στα προ εισβολής επίπεδα(ii). Από την άλλη πλευρά είναι ενθαρρυντικό ότι οι αεροπορικές εταιρείες δεν μείωσαν τον αριθμό προγραμματισμένων θέσεων μετά την εισβολή (ii).
Τέλος, αναφορικά με την Ελλάδα, οι μετρήσεις στα κοινωνικά δίκτυα δείχνουν ότι η εικόνα της είναι βελτιωμένη σε σχέση με την προ εισβολής κατάσταση, και μάλιστα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Βελτιωμένη είναι η εικόνα και άλλων προορισμών Sun&Beach, όπως η Ισπανία, η Μάλτα και η Πορτογαλία, ενώ έχει επιδεινωθεί σημαντικά η εικόνα προορισμών που έχουν ισχυρούς δεσμούς με τη Ρωσία (iii).
Συμπερασματικά, φαίνεται ότι, εκτός αν η κατάσταση στην Ουκρανία επιδεινωθεί δραματικά, ο τουρισμός διεθνώς δείχνει μια σημαντική ανθεκτικότητα και ακόμα περισσότερο στην Ελλάδα. Με αυτά τα δεδομένα, ο ισχυρότερος ανασταλτικός παράγοντας για την πλήρη ανάκαμψή του φαίνεται να είναι οι πληθωριστικές πιέσεις και οι αρνητικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ των διαφόρων χωρών, ιδιαίτερα εφόσον η κατάσταση στην Ουκρανία επιδεινωθεί.
(ii) Forward Keys iii
(iii) TCI – Travelsa
(*) Ο Άρης Ίκκος είναι Επιστημονικός Διευθυντής του ΙΝΣΕΤΕ
