Ταξίδια εν μέσω πανδημίας - Άρθρο της Ελένης Δημοπούλου*

Σκέψεις για τον τουρισμό, εν μέσω της πανδημίας 

της Ελένης Δημοπούλου*

Αυτή την στιγμή όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες εξαρτώνται από την συμπεριφορά του ιού COVID-19 που μελετάται από όλη την παγκόσμια ιατρική κοινότητα και “μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο, η ζωή μας θα μπαινοβγαίνει σε καραντίνες” όπως είπε ο Ν. Σύψας.

Η σχέση του τουρισμού με την ιατρική είναι πλέον γεγονός σε διεθνή κλίμακα με την αγορά των αερομεταφορών και των υπηρεσιών φιλοξενίας και εστίασης να έχουν πάθει τεράστιες ζημιές, ενώ όλα δείχνουν ότι δεν υπάρχει καμιά εγκεκριμένη θεραπεία μέχρι στιγμής και μάλλον για άγνωστο ακόμα διάστημα. Προς το παρόν δεν διαφαίνεται να υπάρχει επίσης καμμιά καθησυχαστική δήλωση του ΠΟΥ για την δημιουργία του εμβολίου παρά τις συντονισμένες παγκόσμιες προσπάθειες που θα διαρκέσουν τουλάχιστον ένα ακόμα χρόνο.

Όλα συζητούνται πλέον και μελετώνται εξ αρχής: Ιατρικοί τρόποι θεραπείας και αντιμετώπισης της διασποράς του ιού, διεθνή πρωτόκολλα μετακινήσεων των επιβατών στα αεροδρόμια και στα αεροπλάνα, προδιαγραφές λειτουργίας ξενοδοχειακών αλυσίδων και εστιατορίων, τρόποι κοινωνικής συμβίωσης και συμπεριφοράς σε ανοιχτούς και κλειστούς χώρους κλπ.

Επομένως το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι σε άμεσο χρόνο, δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν ασφαλή ταξίδια και θα υπάρξει τουλάχιστον ένας χρόνος που η ζήτηση των μετακινήσεων θα είναι σημαντικά μειωμένη ενώ η προσφορά των κενών καταλυμάτων θα είναι τεράστια! Οι ανταγωνίστριες χώρες μάλιστα όπως η Ισπανία έσπευσαν να «κλείσουν» τις δραστηριότητες του τουρισμού και του πολιτισμού μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020.

Όταν οι δραστηριότητες γύρω από το «ταξίδι» επαναλειτουργήσουν φαίνεται να γίνεται σταδιακά και ανάλογα με την χώρα προέλευσης του μετακινούμενου καθώς θα πρέπει να έχουν εξασφαλίσει τα εξής  :

·       Την υγεία των επισκεπτών

·       Την υγεία των εργαζομένων στα μέσα μαζικής μεταφοράς

·       Την υγεία των εργαζομένων στα τουριστικά καταλύματα 

·    Την υγεία των εργαζομένων σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα που άμεσα η έμμεσα εμπλέκεται με τον           τουρισμό (τρόφιμα, καθαρισμοί, χώροι εστίασης, μουσεία, εμπορικά καταστήματα, κλπ )  

·       Την υγεία του ντόπιου πληθυσμού των προορισμών 

·       Την προσβασιμότητα σε ιατρικές υπηρεσίες στον προορισμό  

Βέβαια μετά από τόσες μέρες καραντίνας και εγκλεισμού στο σπίτι, ο καθένας θα ήθελε να φύγει διακοπές στο εσωτερικό της χώρας του η και στο εξωτερικό.

Σύμφωνα όμως με την Θεωρία Ιεράρχησης Αναγκών του Maslow, για να εμφανιστεί η ανάγκη να ταξιδέψει ένα άτομο απαραίτητη είναι η ικανοποίηση των δύο πρώτων επιπέδων αναγκών, των βιολογικών και εκείνου της ασφάλειας, με σκοπό την ενεργοποίηση της παρακινητικής δύναμης που απαιτείται για τον σχεδιασμό του ταξιδιού.

Όταν δηλαδή πλήττονται η δεν εξασφαλίζονται αυτές οι βασικές του ανάγκες, η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να αναζητήσει ικανοποίηση των υπερκείμενων αναγκών όπως φυσικά είναι η κοινωνική ζωή η πολύ περισσότερο η αυτοεκτίμηση και αυτοπραγμάτωση μέρος των οποίων αποτελούν οι διακοπές και τα ταξίδια. Είναι απαραίτητο σε αυτό το σημείο να υπογραμμιστεί πως δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ποιοτικά και ποσοτικά η ικανοποίηση μιας ανάγκης. Ο άνθρωπος ταξιδεύει για πολλούς και διαφορετικός λόγους, θέλοντας να καλύψει μια μεγάλη «ποικιλία» αναγκών. Ενδεικτικά μερικές από αυτές τις ανάγκες είναι η ξεκούραση, η περιέργεια, η γνώση νέων κουλτούρων και εθίμων, η απόλαυση του φυσικού και πολιτιστικού τοπίου, τα ψώνια (μόδα),  κ.α.

Ο τουρισμός και γενικά η διαδικασία του ταξιδιού από την φύση τους εμπεριέχουν τις έννοιες της αβεβαιότητας για την προσαρμογή των ατόμων σε ένα νέο περιβάλλον (τουριστικός προορισμός) και του φόβου λόγω της πιθανής απόκτησης νέων και άγνωστων εμπειριών.  Από την χρονική στιγμή της έναρξης της πανδημίας μέχρι αυτή την στιγμή, ακόμα κι αν υπάρξουν σύντομα θεραπευτικά μέσα για την ίαση του COVID-19, έχει ήδη δημιουργηθεί κλίμα, ανασφάλειας και φόβου στους μετακινούμενους σε όλο τον κόσμο με  παράλληλες κοινωνικοοικονομικές απώλειες και δυσλειτουργίες  :

·       Οι άνθρωποι, δυνητικοί ταξιδιώτες ήδη έχουν πληγεί ψυχολογικά συναισθηματικά από απώλειες φίλων ή συγγενών και έχει δημιουργηθεί κλίμα πανικού και φόβου για την ζωή τους. Παράλληλα τα μειωμένα εισοδήματά τους θα ανακόψουν σημαντικά την ζήτηση για ταξίδια.

·       Οι μεγάλες οικονομικές απώλειες του κλάδου των μετακινήσεων και της φιλοξενίας, του τουρισμού δηλαδή εν γένει, έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο οικονομικής ζημιάς στην παγκόσμια κοινότητα , πράγμα που θα οδηγήσει σε κλείσιμο πολλές μικρές και μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις με σοβαρή κατάρρευση του τουριστικού κλάδου.

·       Οι αερομεταφορές δεν θα μπορούν να συμπεριλαμβάνουν όλες τις διαθέσιμες θέσεις τους σε κάθε προορισμό, ενώ πιθανόν να μην έχουν προετοιμαστεί με τα κατάλληλα ιατρικά μέσα προστασίας και ελέγχου των επιβατών λόγω των ελλείψεων σε ανάλογα υλικά μέσα.

·       Οι προορισμοί έχουν συγκεκριμένες (μειωμένες η και μηδαμινές) τεχνικές δυνατότητες παροχής ιατρικής περίθαλψης σε ντόπιους και επισκέπτες (π.χ. τα ελληνικά νησιά) οπότε μια πιθανή περίπτωση ασθένειας κορωνοιού δεν θα μπορεί να αντιμετωπιστεί επαρκώς με ανεξέλεγκτα αποτελέσματα για την υγεία των επισκεπτών.

·       Τα ξενοδοχειακά καταλύματα (πόλης η διακοπών) θα πρέπει να έχουν ένα σημαντικά μεγάλο διάστημα προσαρμογής στα νέα ιατρικά δεδομένα λειτουργίας (π.χ. κοινωνικών αποστάσεων, απολυμάνσεων, αναδιάρθρωσης κοινόχρηστων χώρων και προσαρμογής δραστηριοτήτων κλπ) με αποτέλεσμα την αναστολή λειτουργίας τους. Ακόμα κι αν θέλει δηλαδή κάποιος να κάνει διακοπές σε ένα συγκεκριμένο ξενοδοχείο υπάρχει η πιθανότητα να μην λειτουργεί αν δεν μπορεί να παρέχει «διαπιστευτήρια υγείας». Πρέπει να υπάρξουν σαφείς προδιαγραφές για κάθε κατηγορία ξενοδοχείων και καταλυμάτων στην χώρα και άμεση εφαρμογή τους με βάση διεθνείς οδηγίες και κανόνες υγιεινής.   

Όπως διαφαίνεται θα αργήσει δυστυχώς να ανακάμψει ο τουριστικός κλάδος προβλέπεται να είναι ο τελευταίος που θα επωφεληθεί από τη σταδιακή άρση των μέτρων, ενώ στην χώρα μας είναι άρρηκτα δεμένος με τον εισερχόμενο (incoming) τουρισμό και δεν μπορεί παρά να εξεταστούν από την πολιτεία πολλαπλά σενάρια αντιμετώπισης ανάλογα με την ενιαία η μη  στάση της Ε.Ε στην άρση των μέτρων.

Η θετική αντιμετώπιση της πανδημίας από την ελληνική κοινωνία έχει μέχρι στιγμής πολύ καλά αποτελέσματα για τον περιορισμό της εξάπλωση τού ιού και η διεθνής κοινότητα δείχνει να το αναγνωρίζει. Αυτό το κομβικό σημείο θα βοηθήσει στην μελλοντική επιλογή της χώρας μας αλλά παρόλα δεν πρέπει να μας εφησυχάζει.   

Πολλοί ελληνικοί προορισμοί θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους ότι θα αργήσουν να επανακινήσουν την τουριστική δραστηριότητα τους για τους παρακάτω λόγους :

·       Οι βασικές μεγάλες ευρωπαϊκές αγορές της Ελλάδας έχουν πληγεί σοβαρά (Ιταλία, Γαλλία ,Αγγλία, ΗΠΑ, κλπ.)

·       Τα μεγάλα αλλά και τα μικρά νησιά μας που στηρίζονται κατά κύριο λόγο στον τουρισμό θα πρέπει να έχουν συγκεκριμένο σχέδιο ανασυγκρότησης και να επιστρέψουν σταδιακά  στην λειτουργία, εφόσον φιλοξενούν μαζικό τουρισμό από τις πληγείσες αγορές. Παρόλα αυτά τα ξενοδοχεία που βρίσκονται σε αυτές τις περιοχές έχουν την δυνατότητα των ανοιχτών και μεγάλων κοινόχρηστων χώρων σε παραθαλάσσιες περιοχές.     

·       Οι αστικές περιοχές Αθήνα-Θεσσαλονίκη και οι μεγάλες πόλεις με πυκνώσεις φιλοξενούμενων και κοινωνικές συγκεντρώσεις πιθανόν πρέπει να αντιμετωπίσουν την αύξηση στους ελεύθερους χώρους τους καθώς και των κοινόχρηστων χώρων των ξενοδοχείων και να παρέχουν ασφαλή μέτρα υγιεινής και προστασίας.

·       Οι χώροι εστίασης όχι μόνο των ξενοδοχείων αλλά και ολόκληρων περιοχών που κυριολεκτικά ζουν από τον τομέα του επισιτισμού και της διασκέδασης (π.χ. Πλάκα, Μοναστηράκι) θα υποστούν πολύ σοβαρές βλάβες, εφόσον είναι συνυφασμένοι με την πολυκοσμία και την στενή κοινωνική επαφή.          

Νέες τουριστικές υπηρεσίες και λειτουργίες μέσω ψηφιακών εργαλείων :

·       Ένας μεγάλος αριθμός εργασιών φορέων και οργανισμών ίσως να αντικατασταθούν από διαδικτυακή εργασία, και παράλληλα θα εξοικονομηθούν ανθρώπινοι πόροι προς όφελος της υγείας και της ασφάλειας των πολιτών κυρίως στην Διαχείριση των κρατήσεων εισιτηρίων, της αγοράς και αποστολής εμπορευμάτων.  

·       Οι εικονικές περιηγήσεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, πολιτιστικές συλλογές κ.λ.π., είναι εφικτές εφόσον έλκουν τον επισκέπτη και δημιουργούν την επιθυμία για φυσική μελλοντική επίσκεψη-παρουσία.

·       Η προβολή διαφημιστικών μηνυμάτων μέσω των καμπανιών βοηθάει ώστε να παραμένει ζωηρή η εικόνα της χώρας στους δυνητικούς επισκέπτες, αν γίνεται με το “προσήκον μέτρο” και πάντα σύμφωνα με τους επαγγελματικούς κανόνες του Marketing. Οι κατάλληλοι χρόνοι προβολής και τα μηνύματα πρέπει να επιλέγονται  κατόπιν ερευνών των συγκεκριμένων αγορών-στόχων ώστε να έχουν την μέγιστη αποτελεσματικότητα. Αρκετές έρευνες που έχουν γίνει αυτό το διάστημα στην Κεντρική Ευρώπη δείχνουν ότι η προτίμηση για την χώρα μας είναι σημαντική, επιβεβαιώνοντας ότι μέχρι στιγμής ελέγχουμε αποτελεσματικά την πανδημία και αυτό δημιουργεί πολύ ευνοϊκό κλίμα. Δυστυχώς όμως δεν είναι αρκετό και πιθανόν να μην είναι και μόνιμο διαχρονικά. 

Η επόμενη μέρα δεν θα είναι το ίδιο όχι μόνο για τον τουρισμό αλλά για κάθε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα. Σε κάθε περίπτωση μια οργανωμένη πολιτεία οφείλει να βρεί έστω και εκ των υστέρων τα εργαλεία διαχείρισης της πρωτοφανούς κρίσης για να ξεπεράσει την οικονομική καταστροφή .

     *Ελένη Δημοπούλου :

       Πρώην Εντεταλμένη Περιφερειακή Σύμβουλος Τουρισμού στην Περιφέρεια Αττικής (2014 - 2019)

       Εμπειρογνώμων Τουρισμού -Υπάλληλος ΕΟΤ