Νίκος Νικολάου: Τα σχέδια της ζωής του…

Η καλλιτεχνική ανέλιξη και οι διαδροµές ζωής του σπουδαίου ζωγράφου και… εραστή της Αίγινας, στη µεγάλη έκθεση του Μορφωτικού Ιδρύµατος Εθνικής Τραπέζης. Της Σίλας Αλεξίου Στην προσωπικότητα του Νίκου Νικολάου, του µεγάλου δασκάλου της ζωγραφικής, βρίσκει η ζεστή αγκαλιά του Σαρωνικού τον πιο γνήσιο εκφραστή της. Στο ελεύθερο πνεύµα του, στη γενναιοδωρία του, στο πείσµα του... Γόνος της Ύδρας και πιστός εραστής της Αίγινας τα τελευταία και πλέον χρόνια της ζωής του, ο καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών, ο παραγνωρισµένος –όπως τον χαρακτηρίζουν εικαστικοί κύκλοι– σε σύγκριση µε τον αδελφικό του φίλο Γιάννη Μόραλη, παίρνει αυτές τις µέρες το αίµα του πίσω στο Μέγαρο Ενάρδου, Αγίου Κωνσταντίνου και Μενάνδρου, όπου το Μορφωτικό δρυµα Εθνικής Τραπέζης παρουσιάζει στο κοινό περίπου 300 σχέδια του σπουδαίου ζωγράφου, από τη δεκαετία του '30 έως τη δεκαετία του '70. [caption id="attachment_39796" align="alignnone" width="585"] «Πόρτα σε αυλή». Τέµπερα σε χαρτί ? Αίγινα 1950.[/caption] Συγχρόνως εκτίθενται και προσχέδια από το τοιχογραφικό του έργο και τις σκηνογραφικές δουλειές του. Όλα τα έργα προέρχονται από το δρυµα Νίκου Νικολάου και τη συλλογή ?ιονύση Φωτόπουλου. «Το δράµα του Νικολάου είναι ότι υπήρξε, όπως θα έλεγε ο Σεφέρης, τραγικά αυτοδίδακτος» παρατηρεί ο γιατρός και µελετητής της τέχνης και της νεοελληνικής ζωγραφικής κ. Νίκος Πασιος στο εισαγωγικό σηµείωµα («Παρατηρήσεις πάνω στα σχέδια του Νικολάου») του εξαιρετικού λευκώµατος, που εξέδωσε το ΜΙΕΤ µε τα σχέδια που εκτίθενται. [caption id="attachment_39799" align="alignnone" width="628"] «Ρώµη». Μελάνι σε χαρτί ? 1937.[/caption] Ο ίδιος ο Νικολάου άλλωστε το επιβεβαιώνει χωρίς περιστροφές, αναφερόµενος στο πρώτο εξάµηνο των σπουδών του στη Σχολή Καλών Τεχνών: «Άφησα κατά µέρος διδασκαλίες, τρόπους, τα πάντα, και άρχισα να δουλεύω ελεύθερα, όπως µου ερχότανε. Έτσι βρήκα σιγά- σιγά αυτό που µου άρεσε. Βρήκα τον τρόπο τον δικό µου, βρήκα τον εαυτό µου». [caption id="attachment_39786" align="alignnone" width="628"] «Ύδρα». Ακουαρέλα σε χαρτόνι ? 1986.[/caption] Ο Νικολάου ήταν έτσι και στη ζωή του. Ανεπιτήδευτος, απλός, ανοιχτόκαρδος. «Ο ένας, ο Μόραλης, ήταν τελειοµανής σε όλα του και πολύ ευσυνείδητος. Στα έργα του δεν έβαζε πινελιά, αν δεν είχε µελετήσει καλά πού θα τη βάλει. Ο Νικολάου το αντίθετο. Αυθόρµητος σε κάθε έκφραση της ζωής και της Τέχνης. Έπιανε το πινέλο, και ό,τι έβγαινε τη στιγµή εκείνη. Χωρίς καµιά προεργασία» µας λέει η Πέγκυ Zουµπουλάκη, που είχε την τύχη να ζήσει από κοντά τους δύο σπουδαίους φίλους. [caption id="attachment_39789" align="alignnone" width="436"] «Μελέτη για ανδρική µάσκα». Τέµπερα σε χαρτί.[/caption] [caption id="attachment_39787" align="alignnone" width="453"] «?ύο µορφές». Μελάνι σε χαρτί.[/caption] Το 1964 ο Νίκος Νικολάου εγκαταστάθηκε στην Αίγινα µαζί µε τη σύζυγό του Αγγέλα Ζουµπουλάκη, για να γράψει –χωρίς να το επιδιώξει– µια χρυσή σελίδα στην ιστορία του ελληνικού πολιτισµού. Το σπίτι του στα Πλακάκια, δίπλα στη θάλασσα, έγινε σηµείο αναφοράς προσωπικοτήτων του Λόγου και της Τέχνης, τακτικός τόπος συνάντησης φιλότεχνων και διανοουµένων. [caption id="attachment_39797" align="alignnone" width="628"] Με τη Μελίνα Μερκούρη στα εγκαίνια της έκθεσης στην Γκαλερί Ζουµπουλάκη, το 1984[/caption] Την ίδια χρονιά, εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής Σχεδίου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου δίδαξε για µία δεκαετία, διατελώντας και διευθυντής της µέσα στα χρόνια της ?ικτατορίας. «Το σπίτι του Νίκου Νικολάου ήταν πάντα ανοιχτό και φιλόξενο. Μια ανοιχτή αγκαλιά για όλους. Με θαυµάσια φαγητά, καλό κρασί, ζεστή ατµόσφαιρα για σηµαντικές κουβέντες. [caption id="attachment_39798" align="alignnone" width="628"] Ο Νίκος Νικολάου, η Πέγκυ Ζουµπουλάκη και ο Μανόλης Ανδρόνικος στα εγκαίνια της έκθεσης του Ν. Νικολάου στην Γκαλερί Ζουµπουλάκη, το 1984.[/caption] Εκεί έβλεπες τον Ελύτη, τον Τσαρούχη, τον Χατζιδάκι, και ασφαλώς τον Μόραλη, που έµενε τα καλοκαίρια στο ξενοδοχείο ?ΑΝΑΗ, σχεδόν δίπλα. Έβλεπες όµως και µαθητές του Μόραλη και του Νικολάου από τη Σχολή Καλών Τεχνών, σπουδαίους καλλιτέχνες σήµερα, πολλοί από τους οποίους απέκτησαν αργότερα σπίτια στην Αίγινα, όπως  άλλωστε απέκτησε και ο Μόραλης» έλεγε στο το περασµένο καλοκαίρι η Πέγκυ Ζουµπουλάκη, διαχειρίστρια του έργου του Νικολάου, πολύτιµη αρωγός της έκθεσης που διοργάνωσε το ΜΙΕΤ. [caption id="attachment_39793" align="alignnone" width="628"] Ο Γιάννης Μόραλης στην προετοιµασία της τελευταίας έκθεσης του αδελφικού του φίλου Νίκου Νικολάου στην Γκαλερί Ζουµπουλάκη, το 1985. Μαζί τους ο Νεκτάριος Κοντοβράκης.[/caption] «Είχα την τύχη να γνωρίσω τον ?άσκαλο, τον ιδιαίτερο αυτόν άνθρωπο, στην ηλικία των ετών, µαθητής τότε του γυµνασίου» λέει στο ο Νεκτάριος Κοντοβράκης, ο Αιγινήτης ζωγράφος που µαθήτευσε δίπλα στον Νικολάου επί µία εικοσαετία περίπου, ζώντας τον στην καθηµερινότητά του και µαθαίνοντας κοντά του τα µυστικά της Τέχνης και την ιστορία της. «Τα συναισθήµατα πολλά» προσθέτει µε αφορµή την έκθεση, καθώς τα περισσότερα έργα είναι γνωστά στον Κοντοβράκη από την περίοδο εκείνη, που βρισκόταν καθηµερινά στο εργαστήριο του Νικολάου στην Αίγινα. [caption id="attachment_39788" align="alignnone" width="628"] Μελέτη σκηνικού για την «Αρκούδα» του Αντόν Τσέχοφ ˆ Τρεις λιποθυµίες και ένας µονόλογος. Θέατρο Τέχνης 1954-1955.[/caption] Μιλώντας για τον ?άσκαλο, ο Νεκτάριος µας λέει: «Παρότι µικρόσωµος, το εκτόπισµά του ήταν τεράστιο. ?εν έλεγε πολλές κουβέντες. Με γκριµάτσες άλλοτε σου έδινε κουράγιο να συνεχίσεις και άλλοτε σε γέµιζε απαισιοδοξία. Ως ?άσκαλος είχε κερδίσει την εκτίµηση όχι µόνο των µαθητών του, αλλά και των οµοτέχνων του για τη µεταδοτικότητα που είχε, χρησιµοποιώντας τις περίφηµες γκριµάτσες του». [caption id="attachment_39794" align="alignnone" width="628"] Μακέτα σκηνικού για τις «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη, 1972.[/caption] Για το σπίτι του Νικολάου στην Αίγινα, τη «Μέκκα», όπως τη χαρακτηρίζει, ο Κοντοβράκης αναφέρει: «Ήταν τόπος συνάντησης προσωπικοτήτων της διανόησης και της Τέχνης. Κουν, Τσαρούχης, Ελύτης, Λαµπέτη, Χορν, Μόραλης, Καπράλος, Παππάς και πολλοί άλλοι έβρισκαν στο ανοιχτό σπίτι του Νικολάου το καλύτερο περιβάλλον για να ξεκουραστούν, να ανταλλάξουν απόψεις, να διαφωνήσουν Ατέρµονες συζητήσεις όχι µόνο περί Τέχνης, αλλά επί παντός επιστητού. Γαλαντόµος, εξαίσιος οικοδεσπότης, φίλος του καλού φαγητού και του κρασιού, ο Νικολάου φρόντιζε τους καλεσµένους του µε τον καλύτερο τρόπο». [caption id="attachment_39792" align="alignnone" width="468"] «Κοπέλα» (Τιτίκα Νικηφοράκη). Μελάνι σε χαρτί – 1934-1948.[/caption] Η συντήρηση αυτού του σπιτιού, που στέκει αγέρωχο ατενίζοντας τη θάλασσα, σε µία από τις ωραιότερες  θέσεις της Αίγινας, στα Πλακάκια, κρατώντας ζωντανές τις µνήµες από τις µεγάλες, καθηµερινές συνάξεις ανθρώπων του Πνεύµατος και της Τέχνης, συµπεριλαµβάνεται στα σχέδια της οικογένειας Ζουµπουλάκη, της Πέγκυς και των παιδιών της, του Θοδωρή και της ?άφνης, που φέρουν τη βαριά ευθύνη της διαχείρισης του έργου του Νίκου Νικολάου. Η έκθεση του ΜΙΕΤ αποτελεί ίσως την απαρχή της αποκατάστασης της αδικίας που έχει συντελεστεί σε βάρος του Νίκου Νικολάου, η οποία ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι ο σπουδαίος αυτός καλλιτέχνης εγκατέλειψε πολύ νωρίς την Αθήνα, για να εγκατασταθεί στην Αίγινα. Στις προθέσεις της Πέγκυς Zουµπουλάκη πάντως είναι η διοργάνωση έκθεσης µε τα έργα του Νικολάου στην Αίγινα, κάτι που εύχεται και ο µαθητής του Νεκτάριος Κοντοβράκης, όπως και όλο το νησί. [caption id="attachment_39790" align="alignnone" width="420"] ?ιαφήµιση για τα πακέτα τσιγάρα «ΕΘΝΟΣ Εξαιρετικόν» του Κεράνη, 1961-1971.[/caption] «Ελπίζω αυτή την έκθεση να την ακολουθήσουν και άλλες εκδηλώσεις στην Αίγινα, που τόσο αγάπησε αυτός ο σπουδαίος δηµιουργός» καταλήγει ο Κοντοβράκης. Το έργο του Νικολάου άλλωστε δεν είναι γνωστό µόνο στους φιλότεχνους. Είναι γνωστό και στο ευρύ κοινό, χωρίς ίσως να το γνωρίζει. Καθώς, µεταξύ άλλων, περιλαµβάνει τοιχογραφίες, δύο έργα στο Πάντειο Πανεπιστήµιο (στην Αίθουσα Τελετών και στο εντευκτήριο των φοιτητών), αλλά και στο θέατρο Μουσούρη, πολλές σκηνογραφικές δουλειές, όπως σκηνικά και κοστούµια για το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, το Ελληνικό Χορόδραµα της αλλούς Μάνου, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και για παραστάσεις αρχαίου δράµατος. Επίσης, ο Νικολάου είχε φιλοτεχνήσει το πακέτο των τσιγάρων «?ελφοί» και άλλες ρεκλάµες της καπνοβιοµηχανίας ΚΕΡΑΝΗΣ, που παρουσιάζονται στην έκθεση.