Κείμενο - Παρέμβαση του Αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη: «Διαπιστώσεις και αρχές προστασίας της παράκτιας ζώνης της Ελλάδας.»

Πρόσφατα ο αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Παναγιώτης Παναγιωτόπουλος απέστειλε εγκύκλιο στους εισαγγελείς όλης της χώρας και τους καλεί να παρέμβουν όπου αυτό είναι απαραίτητο, προκειμένου να διαφυλάξουν το δημόσιο χαρακτήρα των παραλιών.

Στο συγκεκριμένο έγγραφο για τις παραλίες όλης της χώρας ο αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου επισημαίνει χαρακτηριστικά πως:

-Απαγορεύεται απολύτως η κατασκευή κτισμάτων και εν γένει η τοποθέτηση κατασκευασμάτων στον αιγιαλό και την παραλία.

-Οποιαδήποτε μόνιμη κατασκευή βρίσκεται εκτός των ορισμών του νόμου είναι άμεσα κατεδαφιστέα.

-Ιδιωτικές παραλίες κυρίες και κύριοι συνάδελφοι ο νόμος δεν γνωρίζει.

Η Παρέμβαση του Βασίλη Γρηγοριάδη

Με αφορμή την βαρυσήμαντη εισαγγελική εγκύκλιο, ο γνωστός Αρχιτέκτων και με πολυετή προσφορά στην Αίγινα, Βασίλης Γρηγοριάδης, με ένα αναλυτικό κείμενο – παρέμβαση που συνέταξε και το οποίο δημοσιεύει σήμερα το SM, περιγράφει την έκταση και το ειδικό βάρος του μεγάλου θέματος της προστασίας της παράκτιας ζώνης στην Ελλάδα, μια χώρα της Μεσογείου το μήκος των ακτών της οποίας είναι από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης, φθάνοντας τα 15.000 χλμ. Και που, από αυτά τα 7.300 χλμ είναι ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και 7.700 χλμ είναι ακτές των νησιών. Και όπως επισημαίνει, όταν «Εκτιμάται ότι πάνω από το 70% του πληθυσμού, το 90% του τουρισμού και της αναψυχής, το 35% της γεωργίας, και το σύνολο της παράκτιας αλιείας και της ιχθυοκαλλιέργειας είναι συγκεντρωμένα σ' αυτή τη στενή λωρίδα γης και θάλασσας.»

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Χωροταξία είναι η άσκηση πολιτικής που εγγυάται την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, την ισότητα ευκαιριών και την προστασία του περιβάλλοντος στο σύνολο του Εθνικού χώρου και στις επιμέρους ενότητές του, ενισχύοντας τη θέση της χώρας στο ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο.

Στην έννοια του Εθνικού χώρου νοούμε την αυτοτέλεια των Μεσόγειων περιοχών και των νήσων. Το Εθνικό Πλαίσιο Χωρικής Ανάπτυξης αποτελεί σύνολο κειμένων ή και διαγραμμάτων με το οποίο ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη του εθνικού χώρου. καθαρίζονται οι στρατηγικές κατευθύνσεις για την οργάνωση και τη διαρκή, ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη του εθνικού χώρου.

Το Εθνικό Πλαίσιο καθορίζει ειδικότερα τις στρατηγικές κατευθύνσεις για τη χωροθέτηση των βασικών παραγωγικών δραστηριοτήτων του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα, καθώς και για τη χωροθέτηση των δικτύων και υπηρεσιών τεχνικής υποδομής εθνικής κλίμακας και ιδίως αυτών που αφορούν στην υγεία, στον αθλητισμό και στην πολιτιστική ανάπτυξη, των υπηρεσιών δημόσιας διοίκησης, καθώς και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της ινστιτούτων της χώρας και ανώτατης και ανώτερης εκπαίδευσης, των ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων της χώρας και των πόλων τεχνολογικής και καινοτομικής ανάπτυξης.

Το Εθνικό Πλαίσιο Χωρικής Ανάπτυξης αποτελεί το πλαίσιο αναφοράς για το συντονισμό και την εναρμόνιση των επιμέρους πολιτικών, προγραμμάτων και επενδυτικών σχεδίων του κράτους, των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, των δημοσίων επιχειρήσεων και των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού που έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη συνοχή και ανάπτυξη του εθνικού χώρο

Βασικοί στόχοι που η χωροταξική πολιτική οφείλει να ικανοποιεί συνθετικά είναι οι ακόλουθοι:

Η διασφάλιση της διαρκούς, ισόρροπης και πολυκεντρικής ανάπτυξης που θα προωθεί την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή του εθνικού χώρου, παράλληλα με τον σεβασμό των ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής της χώρας.
Η διασφάλιση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας ευκαιριών των πολιτών στο σύνολο του εθνικού χώρου και η διαμόρφωση συνθηκών ισότιμης πρόσβασης στη χρήση και απόλαυση των φυσικών, πολιτιστικών και παραγωγικών πόρων, καθώς και των κοινωνικών αγαθών, υπηρεσιών και υποδομών.
Η διασφάλιση της προστασίας και αποκατάστασης του περιβάλλοντος, της διατήρησης και ανάδειξης της εθνικής φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, της αειφορικής χρήσης των ανανεώσιμων ή μη φυσικών πόρων και της διατήρησης της οικολογικής ισορροπίας και βιοποικιλότητας, μέσω της ενσωμάτωσης των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης στις διαδικασίες χάραξης και εφαρμογής της χωροταξικής της πολιτικής.

Πέρα από τα παραπάνω, προκειμένου για τον ευαίσθητο χώρο που καθορίζει την παράκτιο περιοχή είναι απαραίτητη η αναφορά και ο προσδιορισμός ορισμένων παραμέτρων οι οποίες δρουν καταλυτικά στη διαμόρφωση θετική ή αρνητική του χώρου.

Τέτοιες παράμετροι θεωρούνται δραστηριότητες όλων των οικονομικών τομέων, καθώς επίσης και οι μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις μέσα από τις οποίες άμεσα ή και έμμεσα, διαμορφώνεται το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, το οικονομικό και το κοινωνικό περιβάλλον.

Η οικουμενική αποδοχή αυτών των αλληλοσυσχετισμών και η εφαρμογή αυτής της γνώσης στη διαμόρφωση πολιτικής, θεσμών και συγκεκριμένων παρεμβάσεων για την προστασία, προγραμματισμό και ορθή αξιοποίηση αυτών των πόρων θα μπορούσε να επιφέρει καταστρεπτικά αποτελέσματα, στην περίπτωση που οι εθνικές και τοπικές ιδιομορφίες είχαν αγνοηθεί.

Σύντομη αναφορά των κυριότερων χαρακτηριστικών, φυσικών, κοινωνικών και οικονομικών, των παράκτιων περιοχών της χώρας, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση, προκειμένου να γίνει κατανοητό το μέγεθος του προβλήματος στο χώρο και την εξ΄ αυτού ανάγκη εφαρμογής των όσων, από το θεσμικό πλαίσιο, προβλέπονται.

Το μήκος των ακτών της Ελλάδας είναι από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης, φθάνοντας τα 15.000 χλμ. Από αυτά, 7.300 χλμ είναι ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας και 7.700 χλμ είναι ακτές των νησιών. Αυτές οι ακτές απαρτίζουν ένα ιδιαίτερα όμορφο και εύθραυστο περιβάλλον, που περιλαμβάνει πολλές περιοχές εξαιρετικού φυσικού κάλλους, οικοσυστήματα και σπάνιες ή και μοναδικές περιοχές με άγρια ζωή και ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Οι παράκτιες περιοχές της Ελλάδας είναι ίσως ο πιο σημαντικός φυσικός πόρος και το υπόβαθρο των κυριότερων οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων.

Το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού της χώρας, που ζει σε παράκτιες περιοχές, προκάλεσε αναπόφευκτα σημαντικές μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον, με την εισαγωγή νέων χρήσεων γης και την εξάπλωση παλιών και νέων δραστηριοτήτων που είναι μεγάλες και σε έκταση και σε ένταση.

Ταυτόχρονα, η ταχύρρυθμη ανάπτυξη μεγάλων πληθυσμιακών κέντρων στην ενδοχώρα απαιτούσαν διέξοδο προς τη θάλασσα που, με την αύξηση των θαλάσσιων δραστηριοτήτων, συντέλεσαν στο να ενταθούν οι άμεσες και έμμεσες επιδράσεις στην ακτή.

Εκτιμάται ότι πάνω από το 70% του πληθυσμού, το 90% του τουρισμού και της αναψυχής, το 35% της γεωργίας, και το σύνολο της παράκτιας αλιείας και της ιχθυοκαλλιέργειας είναι συγκεντρωμένα σ' αυτή τη στενή λωρίδα γης και θάλασσας. Η κατάσταση αυτή, που σε μεγάλο βαθμό διαμορφώθηκε κατά την τριαντακονταετία 1951-1981, συντέλεσε στη βίαιη μετατροπή ενός αγροτικού περιβάλλοντος σε αστικό-βιομηχανικό-τουριστικό με όλες τις συνέπειες πάνω στις τοπικές παραδοσιακές κοινωνίες και στη φύση. Αυτή η ταχύρρυθμη αστικοποίηση δεν συνοδεύτηκε από την κατασκευή της απαραίτητης υποδομής.

Επιπλέον, η γρήγορη αύξηση της οικονομίας κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες και η σχεδόν ανεξέλεγκτη ανάπτυξη είχαν σαν αποτέλεσμα πάνω από το 80% της βιομηχανίας να εγκατασταθεί κοντά στη θάλασσα. Όμως παρά τη μικρή δυναμικότητα της ελληνικής βιομηχανίας οι επιπτώσεις από τη βιομηχανική δραστηριότητα πάνω στο θαλάσσιο περιβάλλον είναι σημαντικές.

Οι κυριότεροι γι' αυτό λόγοι είναι η κακή χωροθέτηση, η ανεπάρκεια της νομοθεσίας και η ελαστικότητα των υπηρεσιών ελέγχου.

Έτσι η ταχύρρυθμη οικονομική ανάπτυξη είναι τις περισσότερες φορές στενά συνυφασμένη με ανεπιθύμητες και βλαβερές επιπτώσεις, άμεσα και έμμεσα σχετιζόμενες, με την κατάσταση του περιβάλλοντος των παράκτιων περιοχών. Ο σχεδιασμός προγραμμάτων οικολογικής διαχείρισης γι’ αυτές τις περιοχές θα πρέπει επομένως να λάβει σοβαρά υπ' όψιν του τις παραπάνω συνθήκες.

Εξ ίσου βλαβερές είναι οι συνέπειες από την αύξηση της αγοραστικής δύναμης και του ελεύθερου χρόνου. Η αύξηση των ιδιωτικών αυτοκινήτων και άλλων οχημάτων επηρέασε σημαντικά την κινητικότητα του πληθυσμού. Έτσι, ο μεγάλος αριθμός κάθε είδους οχημάτων στα χέρια ενός λαού που αντιστέκεται στους «φυσικότερους» τρόπους πρόσβασης προς τις ακτές που δεν έχουν σχέση με μηχανοκίνηση, έχουν αφήσει τα καταστρεπτικά τους ίχνη στο φυσικό περιβάλλον με πολλούς τρόπους, και κύρια με τον μεγάλο αριθμό δρόμων που βρίσκονται πολύ κοντά στην ακτή, ξεπερνώντας πάντα την απόσταση ασφαλείας των 250-300 μέτρων, και δημιουργώντας εξαιρετικές πιέσεις πάνω στο παράκτιο περιβάλλον.

Η ραγδαία ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας είναι συνυπεύθυνη για πολλές από τις πιέσεις που δέχονται σήμερα οι παράκτιες ζώνες της χώρας, όπως η συρρίκνωση της γεωργικής γης, η προοδευτική καταστροφή των μέχρι πρόσφατα ανέπαφων φυσικών περιοχών, και η προοδευτική μείωση του δικαιώματος πρόσβασης στην ακτή από αυθαίρετες περιφράξεις ιδιοκτησιών.

Αρνητικές επιπτώσεις δημιουργούνται από την επίδραση των μεγάλων γειτονικών αστικών κέντρων, όπως επίσης και από την αντίληψη εξωραϊσμού και αξιοποίησης της περιοχής από τους επιστρέφοντες στην καλοκαιρινή περίοδο «μετανάστες». Αυτές οι επιδράσεις επηρεάζονται από τον τρόπο ζωής και τις «ευκολότερες» συνθήκες εργασίας και κέρδους των μεγάλων αστικών κέντρων, που έχουν σαν αποτέλεσμα και την απέχθεια ως προς ορισμένα παραδοσιακά επαγγέλματα «περισσότερο κοινωνικά αποδεκτά».

Το φαινόμενο αυτό είναι στενά συνδεδεμένο με τη ζήτηση αυτών των επαγγελμάτων, που προκύπτει από την ανάπτυξη της δραστηριότητας Τουρισμός. Υπολογίζεται ότι περίπου 90% των τουριστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων είναι συγκεντρωμένο στις παράκτιες περιοχές της χώρας με εκτεταμένες και σοβαρές επιπτώσεις σ΄ αυτές. Τα προβλήματα και οι πιέσεις που δημιουργούνται από την υπερφόρτωση των συστημάτων αποχέτευσης, τη ρύπανση της θάλασσας και της ακτής από απορρίμματα, από θόρυβο κλπ φτάνουν σε ανησυχητικό επίπεδο, ειδικά για περιοχές όπως τα νησιά, των οποίων ο πληθυσμός κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου, ξεπερνά σε ορισμένες περιπτώσεις τουλάχιστον κατά δέκα φορές τον μόνιμο πληθυσμό τους.

Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες των τουριστικών δραστηριοτήτων σε θέματα προστασίας και συντήρησης είναι εξαιρετικά επιβλαβείς και για τον ίδιο τον τουρισμό και για το περιβάλλον, αν εξακολουθήσει η σημερινή απουσία υποδομής, εγκαταστάσεων ελέγχου κλπ. Η υποβάθμιση και σε ορισμένες περιπτώσεις η πλήρης καταστροφή των παράκτιων πόρων, από την κοντόφθαλμη εκμετάλλευση, τόσο από την πλευρά των τουριστών όσο και από την πλευρά των εργαζόμενων στον τουρισμό, θα έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση της ελκυστικότητας αυτών των περιοχών. Έχοντας λάβει υπ' όψιν όλες αυτές τις παραμέτρους που επιδρούν στον παράκτιο χώρο, πιστεύεται ότι οι βασικές αρχές για το Σχεδιασμό και τη Διαχείριση των ακτών πρέπει να είναι οι ακόλουθες: 1. Αναγνώριση και περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης με πληρότητακαι επικαιρότητα των στοιχείων και πρόσβαση σ' αυτά.2. Φέρουσα ικανότητα του χώρου.Είναι σαφής η μείωση της ικανότητας με την επιβάρυνση σε χρήσεις.Απαιτείται ο συνεχής έλεγχος ώστε τα συστήματα να παραμένουν στον επιθυμητό βαθμό ισορροπίας των πολιτών.3. Προσπελασιμότητα των πολιτών.Είναι απαραίτητη η κατοχύρωση του Δημόσιου χαρακτήρα της παραλίας και η προσπελασιμότητα προς αυτή.4. Προστασία των φυσικών πόρων.Αφορούν στο χερσαίο και το θαλάσσιο οικοσύστημα.5. Επανάταξη παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων.Επιδιώκεται η με κάθε τρόπο επαναφορά στην αρχική φυσική τους κατάσταση.6. Διαβαθμισμένα επίπεδα χρήσης της παράκτιας περιοχής.Ανάλογα με τη σημασία του φυσικού οικοσυστήματος και την κλίμακα της επιχειρησιακής επέμβασης.7. Εσωτερικοποίηση του κόστους οποιασδήποτε παρέμβασης αλλά και οποιασδήποτε ενέργειας επανένταξης. Ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης σε κλασσικές αναλύσεις κόστους επενδύσεων.6. Έμφαση στην «έννοια της βελτιστοποίησης» σε αντίθεση μ' αυτή της «μεγιστοποίησης» σαν ενδιάμεσο βήμα προς το «αειφορικό» - «βιώσιμο» σχεδιασμό-διαχείριση.9. Ενιαίος πολυσύνθετος φορέας διαχείρισης με έμφαση στις «μη κυβερνητικές οργανώσεις».Απαιτείται η σύσταση ενιαίου φορέα διαχείρισης με συμμετοχή των Ο.Τ.Α., των αρμόδιων φορέων, των Περιβαλλοντικών Συλλόγων και των πολιτών.10. Εφαρμογή θεσμικού πλαισίου.Απαιτείται πλήρης εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου και των κανονισμών των σχετικών με τις παράκτιες περιοχές. Η Ελλάδα είναι μια από τις λίγες χώρες που στο Σύνταγμα τους υπάρχει άρθρο που αναφέρεται σε θέματα σχετικά με την προστασία και τη συντήρηση του περιβάλλοντος. Έχει επίσης επικυρώσει ένα μεγάλο αριθμό σημαντικών διεθνών συμβάσεων.

Παρόλα αυτά δεν έχει καταφέρει να προστατέψει και να διατηρήσει τις παράκτιες περιοχές της με επιτυχία. Ο έλεγχος εφαρμογής της νομοθεσίας και των κανονισμών λόγω των πολυπληθών υπηρεσιών, διευθύνσεων, οργανισμών κλπ των οποίων τα καθήκοντα και οι στόχοι είναι συχνά αλληλοεπικαλυπτόμενα ή και κακώς καθορισμένα, είναι προβληματικός. Η μειωμένη οικολογική συνείδηση των πολιτών, στην οποία συμβάλλει η απροθυμία καταπολέμησης του φαινόμενου από την πλευρά της πολιτείας, είναι επίσης προβληματική.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις, διαφαινόμενες πιέσεις και παράμετροι που επιδρούν στον παράκτιο χώρο και οι αναφερόμενες βασικές αρχές Σχεδιασμού και Διαχείρισης των ακτών, αφορούν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και στις τοπικές κοινωνίες αυτής της ζωτικής λωρίδας της χώρας μας προκειμένου να παραδώσουμε την κληρονομιά στα παιδιά μας με γνώμονα κριτήρια και αφετηρία ότι οι πολιτισμοί γεννήθηκαν και σ’ αυτή τη ζώνη.

Βασίλης Γρηγοριάδης