Εικαστική δράση και ιστορική µνήµη στην 8η Γιορτή Φιστικιού

Από την «Επιφυλακή Ι» για το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο, της 7ης Γιορτής Φιστικιού, στην «Επιφυλακή ΙΙ», της 8ης Γιορτής, µε στόχο την ενεργοποίηση της κοινωνίας για το ιστορικό Εϋνάρδειο. Γράφει ο Γιώργος Καλόφωνος*  Με μια εγκατάσταση στο ιστορικό κτίριο «Ενάρδειον», η γλύπτρια Βένια Δημητρακοπούλου, η οποία ζει και εργάζεται για μεγάλα διαστήματα στην Αίγινα, συνέχισε στη φετινή 8η Γιορτή Φιστικιού την πετυχημένη περσινή πρωτοβουλία «Επιφυλακή», πάντοτε με τη δική μου συνεργασία ως επιμελητή. Στόχος της «Επιφυλακής», τόσο πέρυσι όσο και φέτος, ήταν να επανενεργοποιήσει μέσα από την εικαστική δράση το ενδιαφέρον για τα ρημαγμένα Καποδιστριακά κτίρια της Αίγινας και να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία για τη μοίρα των σημαντικών αυτών ψηγμάτων της ιστορικής μνήμης. Μέρος μιας σημαντικής ομάδας μνημείων που συνδέονται με την ίδρυση του νεότερου Ελληνικού Κράτους, το λιτό και κομψό «Ενάρδειον», το πρώτο νεοκλασικό δημόσιο κτίριο στην Ελλάδα, κτίσθηκε το 1830, με χορηγία του Ελβετού φιλέλληνα τραπεζίτη και μεγάλου ευεργέτη της Ελλάδας Ιωάννη-Γαβριήλ Ενάρδου, προσωπικού φίλου του Ιωάννη Καποδίστρια. Αρχιτέκτονες του κτιρίου, οι Κλεάνθης και Σάουμπερτ, εισηγητές του νεοκλασικισμού στην Ελλάδα και εκπονητές του πρώτου πολεοδομικού σχεδίου της Αθήνας. Το «Ενάρδειον» στέγασε το «Κεντρικόν Σχολείον» του Καποδίστρια, όπου εκπαιδεύονταν οι δάσκαλοι των πρώτων δημοσίων σχολείων που ίδρυσε ο Κυβερνήτης στην Αίγινα. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια και την ανατροπή του εκπαιδευτικού του προγράμματος, το κτίριο εξυπηρέτησε διάφορες χρήσεις, με κυριότερη αυτήν του Αρχαιολογικού Μουσείου (192-1981). Μετά τη μεταστέγαση του μουσείου, το «Ενάρδειον» παραμένει κενό. Τη δεκαετία του 1980, μέσα από τις ιδιόμορφες διαδικασίες της δημόσιας διοίκησης του κράτους μας, πέρασε στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Παιδείας –υπουργείου με κακή προϊστορία στη φροντίδα ιστορικών κτιρίων–, για να στεγάσει τη Βιβλιοθήκη της Αίγινας. Χρήση για την οποία το μικρού μεγέθους και μεγάλης ιστορικής αξίας αυτό μνημείο δεν προσφέρεται απολύτως. Παρέμεινε λοιπόν έκτοτε εγκαταλελειμμένο, σε ερειπιώδη κατάσταση. Μαζί με τον Κώστα Βαρώτσο και τη Δανάη Στράτου, η Βένια Δημητρακοπούλου ήταν πέρυσι μέλος της τριμελούς ομάδας εικαστικών της Αίγινας, με την οποία ξεκινήσαμε την «Επιφυλακή», σηματοδοτώντας την επέτειο των 30 χρόνων από την απομάκρυνση των Φυλακών από το κτίριο του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου, με μια μεγάλη τοποειδική (site-speciffic) εγκατάσταση στο εξωτερικό του κτιρίου. Η εγκατάσταση είχε ως στόχο να υπομνηματίσει εικαστικά το πολυτάραχο παρελθόν, την έντονη συμβολική φόρτιση αλλά και τη δυναμική του σημαντικού αυτού μνημείου, που παραμένει όλα αυτά τα χρόνια επίσης κλειστό και εγκαταλελειμμένο. Η φετινή εγκατάσταση της Βένιας Δημητρακοπούλου ήταν και πάλι τοποειδική και η χρονική διάρκειά της περιορισμένη. Βασισμένη σε μια  φωτογραφική σπουδή των απειλητικών σκιών που παράγονται από το μεγάλο γλυπτό της «Προμαχώνες» (2015), το οποίο λίγες ημέρες μετά τοποθετήθηκε στο προαύλιο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα, η «Επιφυλακή » αποτέλεσε ένα σχόλιο για τις απειλητικές σκιές και το σκοτάδι που έχει καλύψει το ιστορικό κτίριο, αντικατοπτρίζοντας έτσι και τη σκοτεινή μοίρα της ιστορικής μνήμης στη σημερινή Ελλάδα, αλλά κυρίως την κατάληξη των προσπαθειών δημιουργίας ενός σύγχρονου Ελληνικού Κράτους, που ξεκίνησαν από τον οραματιστή ωάννη Καποδίστρια. Τέλος, εφόσον η δράση αυτή αποτελεί ένα είδος εικαστικού ακτιβισμού, στα εγκαίνια της «Επιφυλακής » μοιράστηκαν σε όλους τους παρευρισκομένους κράνη εργοταξίου, για να τονιστεί η εξαιρετικά κακή κατάσταση του «Ενάρδειου», το οποίο δυστυχώς κινδυνεύει πλέον να καταρρεύσει. Ήδη από πέρυσι η «Επιφυλακή» ήταν ενταγμένη στις πολιτισμικές δράσεις της Γιορτής Φιστικιού της Αίγινας, μιας πολύμορφης διοργάνωσης με μακρά παράδοση στα εικαστικά. Στη φετινή γιορτή, όπου, όπως ήταν φυσικό, κυριάρχησαν η μεγάλη εικαστική έκθεση και οι λοιπές εκδηλώσεις μνήμης για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Γιάννη Μόραλη, υπήρξε έντονος προβληματισμός για το αν θα έπρεπε να πραγματοποιηθεί. Αποφασίσαμε τελικά με την οργανωτική επιτροπή της γιορτής και την υπεύθυνη των εικαστικών εκδηλώσεων Βάσω Καλουδιώτη ότι η «Επιφυλακή» έπρεπε να συνεχισθεί: Τόσο γιατί δίνει το στίγμα της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας που παράγεται σήμερα στην Αίγινα, και μάλιστα σε ένα υψηλότατο επίπεδο, όσο και διότι αποτελεί μια παρέμβαση ευαισθητοποίησης της κοινωνίας πάνω σε θέματα σεβασμού και διαχείρισης της ιστορικής μνήμης της Αίγινας αλλά και ολόκληρης της χώρας μας, μιας παρέμβασης που πέρυσι απέδωσε καρπούς. Πολλοί ήταν οι άνθρωποι και οι φορείς που βοήθησαν αποφασιστικά στην πραγματοποίηση της δράσης. Το Εφορικό Συμβούλιο της Βιβλιοθήκης Αίγινας παραχώρησε με προθυμία τον χώρο. Επίσης, η Βάσω Καλουδιώτη, ο Φίλιππος Κουτσαφτής, ο Παναγώτης Χελιώτης, ο Νεκτάριος Χελιώτης, ο Δημήτρης Κουκούλης και ο Χρήστος Κορναράκης, όλοι προσέφεραν πολύτιμη βοήθεια. Τέλος, η γκαλερί «Έγινα Αίγινα» προσέφερε οικονομική υποστήριξη. Σημαντική ήταν και η συμβολή των εθελοντών της γιορτής που περιφρούρησαν τον χώρο κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της εγκατάστασης. *Ιστορικός, επιμελητής της "Επιφυλακής ΙΙ" και πρόεδρος της Ο.Ε. της 8ης Γιορτής Φιστικιού