Μπορεί να αμβλυνθεί η αυξανόμενη παγκόσμια οικονομική ανισότητα; - Άρθρο του Ηλία Παπαθεοδώρου
Το 2021, για άλλη μια χρονιά, η ανισότητα σε παγκόσμιο επίπεδο αυξήθηκε σημαντικά. Το παλιό γνωμικό «οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι» παραμένει κυρίαρχο ως αντανάκλαση της οικονομίας του 1%, δηλαδή, της οικονομίας που εστιάζει στα συμφέροντα των λίγων και ελέγχεται από μια μικρή ομάδα υπερπλούσιων.
Το World Inequality Report υπολόγισε πως το 0,01% των υπερπλουσίων ελέγχει πλέον 11% του παγκόσμιου πλούτου ενώ το 1% έχει συλλέξει 38% του πλούτου που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία 25 χρόνια. Αντίθετα, το φτωχότερο 50% έχει συλλέξει μόλις 2%! Οι επτά από τους δέκα πλουσιότερους ανθρώπους των ΗΠΑ έχουν αποκτήσει τον πλούτο τους από τον τομέα της τεχνολογίας. Στην Γερμανία το 10% των πλουσιότερων ελέγχει 65% του ιδιωτικού πλούτου ενώ το 0,1% το 20%. Τα παραδοσιακά οικονομικά και πολιτικά τζάκια εκτοπίζονται από μια νέα γενιά υπερπλουσίων και μια άνευ προηγουμένου συγκέντρωση πλούτου.
Η υπερπαραγωγή πλούτου από εξαιρετικά λίγους επηρεάζει όλους μας. Η άνοδος των τιμών των ακινήτων πανευρωπαϊκά, η άνοδος των τιμών του ορυκτού αερίου, η άνοδος των τιμών των βασικών αγαθών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην υπερ-συγκέντρωση του πλούτου σε λίγους ανθρώπους ή εταιρείες.
Οι κυβερνήσεις δεν αλλάζουν πολιτικές και αδυνατούν να ανακόψουν το κύμα ακρίβειας που πλήττει δυσανάλογα τους οικονομικά και κοινωνικά αδύναμους. Η κοινωνική συνοχή απειλείται και οι κυβερνήσεις δεν έχουν μπορέσει να αυξήσουν τα έσοδα τους χωρίς να πλήξουν τη μεσαία τάξη, την κοινωνική πολιτική και τους εργαζόμενους. Η υγειονομική κρίση έχει επιταχύνει την αύξηση των ανισοτήτων, όπως και την εξάρτηση των κρατών από εταιρείες τεχνολογίας και υγείας.
Οι υπερπλούσιοι και πολλές εταιρίες έχουν αναδείξει την φοροαποφυγή σε τέχνη. Δισεκαταμμυριούχοι όπως ο Μπάφετ ή ο Ζούκεμπεργκ δεν λαμβάνουν μισθό και ως εκ τούτου δεν πληρώνουν φόρο εισοδήματος. Αντίθετα προτιμούν να πληρώνουν τον ευνοϊκότερο φόρο μερίσματος ή φόρο υπεραξίας στην πώληση μετοχών.
Το θέμα το είχε αναδείξει ο ίδιος ο Μπάφετ όταν δήλωσε το μακρινό 2013 πως θα έχει χαμηλότερο φορολογικό συντελεστή από την γραμματέα του παρότι ο φόρος υπεραξίας είχε αυξηθεί τότε από 15% σε 20%. Στην Ελλάδα ο αντίστοιχος φόρος είναι 15%. Σύμφωνα με την Oxfam*, εάν αυτοί οι άνθρωποι πλήρωναν 0,5% παραπάνω φόρους τα επόμενα 10 χρόνια θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν 117 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας στην υγεία, την παιδεία και τις κοινωνικές υπηρεσίες.
Αντίστοιχα, πριν μερικά χρόνια οι Ευρωπαίοι Πράσινοι είχαν ξεδιπλώσει τον νόμιμο (!) τρόπο με τον οποίο πολυεθνική εταιρεία απέφυγε να πληρώσει 1 δισεκατομμύριο ευρώ σε φόρους εκμεταλλευόμενο κενά στην φορολογική νομοθεσία και την κοινή ευρωπαϊκή αγορά. Άλλη πολυεθνική εταιρεία ηλεκτρονικού εμπορίου με έδρα το Λουξεμβούργο δεν πλήρωσε φόρους το 2020. Χρησιμοποίησε λογιστικές μεθόδους και κρατικές φορολογικές παροχές για να υποστηρίξει ζημίες 1,2 δις με πωλήσεις 44 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Η φορολογία των εταιριών βασίζεται στην κερδοφορία, άρα εάν επενδυθεί το κέρδος μπορεί να αποφευχθεί φορολογία. Στην περίπτωση πολλών πολυεθνικών όμως η φοροαποφυγή βασίζεται περισσότερο στις λογιστικές τεχνικές που χρησιμοποιούν, π.χ. μεταφορά των πωλήσεων από μία χώρα υψηλής φορολογίας σε μια χώρα χαμηλότερης φορολογίας ή σε «έξυπνες» κρατικές επιχορηγήσεις, παρά στις επενδύσεις που ορθά μειώνουν το επίπεδο φόρου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπάθησε να εγκαλέσει εταιρίες και κυβερνήσεις για παράνομες πρακτικές αλλά μέχρι τώρα χάνει πολλές δικαστικές μάχες.
Έρευνα του Social Justice Ireland υποστηρίζει πως η Ευρώπη έχει 86 εκατομμύρια πολίτες (17%) που ζουν στο όριο της φτώχειας και 9% που ζουν κάτω από το όριο. Η Ελλάδα μαζί με την Βουλγαρία και την Ρουμανία είναι οι χώρες στις οποίες ο κίνδυνος της φτώχειας είναι μεγαλύτερος. Το 2018, περίπου 10% των εργαζομένων ζούσαν σε συνθήκες φτώχιας στην ΕΕ. Είναι προφανές πως οι κυβερνήσεις πρέπει να δράσουν άμεσα και ουσιαστικά για να καταπολεμήσουν την αυξανόμενη φτωχοποίηση και τις αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες με ένα ισχυρότερο κοινωνικό κράτος και ένα δικαιότερο φορολογικό σύστημα για εταιρίες και υπερπλουσίους. Το παγκόσμιο φαινόμενο της εξαφάνισης της μεσαίας τάξης και τις αύξησης του ποσοστού των ανθρώπων που ζουν στο όριο της φτώχειας είναι ένα εκρηκτικό μείγμα που προαναγγέλλει κοινωνική αναταραχή.
Η ΕΕ, οι ΗΠΑ, άλλες μεγάλες χώρες και οι υπερπλούσιοι έχουν επαρκή πλούτο για να ανασχέσουν την λάθος πορεία και να αμβλύνουν τις ανισότητες. Πρέπει να δράσουν άμεσα για να μη αποδείξουν την ρήση του Mark Twain – η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, κάνει όμως ομοιοκαταληξίες.
*Διεθνής οργανισμός με έδρας στην Αγγλία που εστιάζει στην καταπολέμηση της φτώχειας.
** Ο Ηλίας Παπαθεοδώρου είναι οργανωτικός Γραμματέας των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ.
