Γράφει ο Dr Edward Tick
Ο Σωκράτης πέρασε την τελευταία του μέρα στο κελί της φυλακής συνομιλόντας με τους στενότερους φίλους και μαθητές του. Τότε, όταν ήπιε άφοβα το κώνειο, έφτασε στην καρδιά του και ο θάνατος ήρθε γρήγορα και απαλά.
Ο Γεώργιος Δημητριάδης πέρασε την τελευταία του μέρα στην Ταβέρνα του “Στη Ρότα” με χαρούμενη συνομιλία και εξυπηρέτηση των φίλων και των θαμώνων του. Στη συνέχεια, τη νύχτα της Παρασκευής, 22 Μαρτίου, η καρδιά του λύγισε και ο θάνατος ήρθε γρήγορα και απαλά.
Είναι μια αξιόλογη σύγκριση.
Και οι δύο αυτοί καλοί άντρες πέρασαν τη ζωή τους στην αγορά. Και οι δύο ασχολούνταν περισσότερο με τα απώτερα ζητήματα της καρδιάς και της ψυχής. Και οι δύο έζησαν στοχεύοντας το καλό, το αληθινό και το όμορφο.
Ταξιδεύω στον Πόρο από το 1987. Η γυναίκα μου Kate Dahlstedt και εγώ γνωρίσαμε για πρώτη φορά τον Γεώργιο στο Ρότα πριν από είκοσι περίπου χρόνια. Καθίσαμε κοντά στη θάλασσα, με τον Γαλατά να “αστράφτει” απέναντι. Φάγαμε νόστιμο φαγητό και ήπιαμε το κρασί που έφερνε ο Γεώργιος από τη Σαντορίνη, αν και μας χρέωνε όσο το χύμα.
Μας εντυπωσίασε περισσότερο η υψηλή ποιότητα του φαγητού, του ποτού και ιδιαίτερα της φιλοξένιας. Ήταν ότι καλύτερο είχαμε στα πολλά ταξίδια μας σε όλη την Ελλάδα. Το είπαμε στον Γεώργιο. Αυτή η πρώτη συζήτηση προμήνυε ποιος ήταν και τα πολλά που θα ακολουθούσαν κατά τη διάρκεια των δεκαετιών. «Προσπαθώ για την αριστεία στο φαγητό, την εξυπηρέτηση και τη φιλία», έλεγε ταπεινά, «Προσπαθώ να το λέω στους ανθρώπους που συναντώ. Αλλά κάθε ταβέρνα ισχυρίζεται ότι προσφέρει το καλύτερο. Πώς διαφοροποιούμε αυτό που είναι πραγματικά εξαιρετικό από τους πολλούς ισχυρισμούς που κάνουν όλοι;»
Από τις πρώτες μας συναντήσεις, ο Γεώργιος και εγώ συζητούσαμε τα υπέρτατα θέματα – Τι κάνει την αριστεία; Πώς την εκφράζουμε; Πώς προσπαθούμε για το καλύτερο ανεξαρτήτως από την προσωπική προσπάθεια ή το κόστος; Πώς προσφέρουμε όχι μόνο καλό φαγητό και εξυπηρέτηση, αλλά και τις υψηλότερες αξίες της φιλίας και της σοφίας που φέρνουν όχι μόνο στιγμιαία ικανοποίηση, αλλά αληθινή χαρά. Πώς προσφέρουμε στους ανθρώπους, στον χρόνο και τον χώρο ενός απλού γεύματος, τις ιδιότητες που ανακουφίζουν από το άγχος και την ανησυχία και εξυψώνουν τη ζωή;
Ο Γεώργιος, όπως και ο Σωκράτης, ασχολούνταν πάντα με αυτές τις ανώτερες αξίες που είναι ενσωματωμένες τόσο στην ελληνική όσο και στην ορθόδοξη κληρονομιά που αγάπησε, άσκησε, μελέτησε και μιμήθηκε με τον ειλικρινή και ταπεινό τρόπο του.
Εκείνη η πρώτη συνάντηση με ενέπνευσε να επιστρέφω ξανά και ξανά στη Ρότα και στον Πόρο. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών μοιραστήκαμε και εξερευνήσαμε τις βαθύτερες διαστάσεις της αρχαίας κληρονομιάς και της σύγχρονης ζωής. Συζητήσαμε για φιλοσοφία, θρησκεία, ιστορία, πολιτική, ηθική αρχαία και σύγχρονη. Μαζί αναρωτηθήκαμε τι είναι αυτό που κάνει το Ευ Ζειν. Κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια αυτών των δεκαετιών καθώς καθοδηγούσα προσκυνήματα στην Ελλάδα, όπου αλλού κι αν ταξιδεύαμε, ο Γεώργιος, η Ρότα και ο Πόρος γίνονταν απαραίτητη επίσκεψη, ώστε οι προσκυνητές, που θα ήταν η μοναδική τους επίσκεψη στην Ελλάδα, να βιώσουν το βάθος της ειλικρίνειας, της γενναιοδωρίας. και φιλίας που προέκυψε με τον Πόρο.
Με τον καιρό έμαθα πόσο βαθιά και ειλικρινά αυτός ο άνθρωπος έζησε τις υψηλότερες αξίες. Ποτέ δεν καυχήθηκε, αλλά ενσάρκωσε αθόρυβα την αρχαία πρακτική του Πόρου, να χορηγεί άσυλο σε όσους είχαν ανάγκη. Απασχόλησε μετανάστες, πρόσφυγες και ανάπηρους. Αποδείχθηκε ότι όλοι οι υπάλληλοί του είχαν κάποιου είδους ανάγκης. Σε περιόδους κρίσης – οικονομικών δεινών, πανδημίας – ο Γεώργιος κρατούσε το προσωπικό του απασχολημένο και με πλήρη μισθό. Όταν του είπαν ότι θα μπορούσε να βγάλει περισσότερα χρήματα για τον εαυτό του, αν χρέωνε περισσότερα και μείωνε τους μισθούς, δεν υποχώρησε και δεν τον ένοιαζε. Είπε, «ο ορισμός του πλούσιου είναι αρκετός» και «δεν εργάζομαι για τον πλούτο. Εργάζομαι για να υπηρετήσω και να φέρω χαρά στους άλλους». Το προσωπικό του και οι θαμώνες του βρήκαν καταφύγιο στη Ρότα.
Ο Γεώργιος κι εγώ εξερευνήσαμε μαζί ιστορία, πολιτική, θρησκείες, πνευματικότητα. Μου χάρισε την πιο σοφή ενσωμάτωση των ριζικών μας παραδόσεων –της εβραϊκής, της παγανιστικής και της χριστιανικής– που έχω ακούσει ή διαβάσει ποτέ. Εξέφρασε τη συνέχεια μεταξύ των εβραϊκών χαρισμάτων του νόμου, των παγανιστικών ελληνικών χαρισμάτων ψυχής και ηθικής και τέλος της απόλυτης αγάπης που έφερε ο Ιησούς. Συμφιλίωσε στη σκέψη, τις πράξεις και τον τρόπο ζωής του τόσα πολλά από όσα προκάλεσαν σύγκρουση στην ανθρωπότητα. Οι δεκαετίες επισκέψεων και συνομιλιών μου με τον Γεώργιο με βοήθησαν να συμφιλιωθώ και να αφομοιώσω αυτές τις παραδόσεις με τρόπους που κανένας άλλος δεν έκανε ποτέ.
Ο Γεώργιος δεν ήταν μοναχός ή ιερέας. Αλλά είχε σπουδάσει θεολογία πριν διευθύνει τη Ρότα και μοιραζόταν φιλία, χαρά και φιλοσοφία μέσω αυτού που ονόμασε «Θεολογία της Ταβέρνας».
Με τον Γεώργιο ένιωθα πάντα τον εαυτό μου μπροστά σε έναν άγιο άνθρωπο. Πήρα τόσα μαθήματα, τόση σοφία, χαρά και καλοσύνη από τον Γεώργιο, που έγινε εκείνος ο σπάνιος - αληθινός φίλος της ψυχής μου. Μοιράζομαι όσο περισσότερο από αυτήν την πλούσια ιστορία μπορούσα στο προσεχές βιβλίο μου “Πέρασμα στον Πόρο” (Passage to Poros) . Είναι ένας από τους ήρωες αυτού του βιβλίου. Τελείωσα τη σύνταξη του λίγες εβδομάδες πριν από το θάνατό του. Δεν μπορούσα να ξέρω ότι και αυτό θα επαναλάμβανε την αρχαία παράδοση. Ο Σωκράτης και ο Ιησούς πέρασαν επίσης τις τελευταίες τους μέρες και ώρες συζητώντας για την αθανασία της ψυχής, καθοδηγώντας και διδάσκοντας φίλους και μαθητές. Δεν έγραψαν ποτέ λέξη, αλλά οι μαθητές τους ένιωσαν υποχρεωμένοι να καταγράψουν αυτά που δίδασκαν.
Ο Γεώργιος δεν έγραψε ποτέ τη σοφία του. Κατά ειρωνικό τρόπο, ένιωσα υποχρεωμένος να καταγράψω αυτό που μοιραστήκαμε - με τον ταπεινό και ανεπιτήδευτο τρόπο του - όσα δίδασκε και έζησε.
Όπως ο Σωκράτης και ο Ιησούς, αν και φαινομενικά ιδιοκτήτης και διευθυντής μιας αγαπημένης ταβέρνας του Πόρου, ο Γεώργιος έζησε με ό,τι είναι καλό για την ψυχή και προσπαθούσε να αγαπά όλους όσους διέσχιζαν το δρόμο του ή χρειάζονταν βοήθεια ή υπηρεσία. Καθώς ο Σωκράτης έφευγε, συμβούλεψε τους οπαδούς του: «Να προσέχετε τις ψυχές σας». Και το απόλυτο μάθημα του Ιησού ήταν ότι αγαπάμε τους πάντες. Ο Γεώργιος έζησε και δίδασκε τα ίδια μαθήματα. Και όπως ο Σωκράτης και ο Ιησούς, πίστευε ότι η αληθινή ζωή μας δεν ήταν φυσική ή υλική, αλλά πνευματική, και ο καλύτερος εαυτός μας δεν πεθαίνει όταν πεθαίνουμε.
Αν και έφυγε και ο Πόρος και όλοι είμαστε πολύ φτωχότεροι από την απώλεια του, το παράδειγμά του, οι πρακτικές, η σοφία, η φιλοξενίατου, είναι δώρα και έμπνευση που έδωσε σε όλους. Δεν πέθανε, αλλά ζει και ζει αιώνια. Αναπαύσου εν ειρήνη και με τους αγίους αγαπημένε φίλε Γεώργιο Δημητριάδη.
Georgios Dimitriades: In Memoriam
Edward Tick
Sokrates spent his last day in his jail cell in conversation with his closest friends and disciples. Then when he fearlessly drank the hemlock, it reached his heart and death came quickly and gently. Georgios Dimitriades spent his last day in his Taverna Sti Rota in joyful conversation and service to his friends and patrons. Then overnight on Friday, March 22, his heart gave out and death came quickly and gently. It is a worthy comparison. Both these good men spent their lives in the agorai. Both were most concerned with ultimate matters of the heart and soul. Both lived in pursuit of the good, the true, and the beautiful.
I have been traveling to Poros since 1987. My wife Kate Dahlstedt and I first met Georgios at Rota about twenty years ago. We sat near the water, with gleaming Galatas across the way. We ate delicious food and sipped the wine Georgios brought from Santorini though he charged only house wine prices. We were most impressed with the high quality of food, drink, and especially filoxenia. It was the best we had had in our many trips all over Greece. We told this to Georgios. This first conversation presaged who he was and the many that would follow over the decades. “I strive for excellence in food, service, and friendship,” he humbly said, “I try to tell that to people I meet. But every taverna claims to offer the best. How do we differentiate what is truly excellent from the many claims everyone makes?” From our first encounters, Georgios and I were discussing ultimate matters – What makes excellence? How do we express it? How do we strive for the best no matter the personal effort or cost? How do we offer not just good food and service, but the higher values of friendship and wisdom that bring not only momentary satisfaction, but true joy. How do we deliver to people, in the time and space of a simple meal, the qualities that relieve stress and worry and elevate life?
Georgios, like Sokrates, was always concerned with these higher values embedded in both the Greek and Orthodox heritages that he loved, practiced, studied, and emulated in his sincere and humble way. That first meeting inspired me to return again and again to Rota and Poros. Over the decades we shared and explored the deepest dimensions of ancient heritage and modern life. We discussed philosophy, religion, history, politics, morality ancient and modern. Together we asked what makes the good life. Every year over these decades as I led pilgrimages to Greece, no matter where else we traveled, Georgios, Rota, and Poros became a necessary visit so that pilgrims whose only visit to Greece this would be, could experience the depth of sincerity, generosity, and friendship that he and Poros emanated.
Over time I learned how deeply and sincerely this man lived the highest values. He never bragged, but quietly embodied Poros’s ancient practice of granting asylia to those in need. He employed immigrants, refugees, and the infirm. It proved to be the case that all his employees had some kind of special need. During times of crisis – economic woes, the pandemic - Georgios kept his staff employed and at full salary. When told that he could make more money for himself if he charged more and lowered salaries, he did not relent and did not care. He said, “the definition of rich is enough,” and “I do not work for wealth. I work to serve and bring joy to others.” His staff and patrons all found sanctuary at Rota.
Georgios and I explored history, politics, religions, spirituality together. He gifted me the wisest integration of our root traditions – the Jewish, pagan, and Christian – I have ever heard or read. He expressed the continuity between the Hebraic gifts of law, the pagan Greek gifts of soul and morality, and finally the absolute love that Jesus brought. He reconciled in his thinking, actions, and way of life so much of what has caused conflict in humanity. My decades of visits and conversations with Georgios helped me reconcile and digest these traditions in ways no one else ever did.
Georgios was not formally a monk and a priest. But he had studied theology before running Rota, and shared friendship, joy, and philosophy through what he called his “Theology of the Taverna.” With Georgios, I always felt myself in the presence of a saintly man. I received so many lessons, so much wisdom, joy, and goodness from Georgios, that he became that rarity - a true friend of my soul. I share as much of this rich history as I could in my forthcoming book Passage to Poros. He is one of the heroes of that volume. I finished composing it just weeks before his death. I could not know that this too would replicate the ancient tradition. Sokrates and Jesus also spent their last days and hours in conversation about the immortality of the soul, guiding and teaching friends and disciples. They never wrote a word, but their students felt compelled to record what they taught. Georgios never wrote his wisdom. Ironically, I felt compelled to record what we shared and in his humble and unassuming way what he taught and lived.
Like Sokrates and Jesus, though to appearances an owner and director of a favorite Poros taverna, Georgios lived by what is good for the soul and strove to love everyone who crossed his path or needed help or service. As Sokrates was leaving, he advised his followers, “Take care of your souls.” And Jesus’s ultimate lesson was that we love everybody. Georgios lived and taught these same lessons. And like Sokrates and Jesus, he believed that our true lives were not physical or material, but spiritual, and the best of us does not die when we die.
Though he is gone and Poros and we are all much the poorer for it, in his example, his practices, wisdom, filoxenia, and the gifts and inspiration he gave to all, he did not die but lives on and eternally. Rest in peace and with the saints, dearly beloved friend Georgios Dimitriades.
