"Σαρωνικέ μου τα κυματάκια σου" - Ο Μίκης του Αργοσαρωνικού (βίντεο)

(φωτογραφία: Ο Μίκης Θεοδωράκης το 2009 στο Πέραμα (Μ. Κανατσίδης) 

Σημάδεψε με το έργο του και την προσωπικότητα του, τουλάχιστον τρείς γενιές Ελλήνων. Το έργο του συγκινεί, εξυψώνει, συναρπάζει και εμπνέει. Ξυπνά μνήμες. Η μουσική του είναι το σάουντρακ της νεότερης ελληνικής ιστορίας. 

Αγαπημένος απ' άκρη σε άκρη της Ελλάδας. Αγαπημένος και στον Αργοσαρωνικό, καθώς η θάλασσα και τα νησιά του Αργοσαρωνικού υπήρξαν σημείο αναφοράς στο σπουδαίο έργο του Μίκη. 

Το περιγιάλι το κρυφό του Πόρου

Ένα από τα πιο αγαπημένα τραγούδια του, η "Άρνηση", είναι το μελοποιημένο ποίημα του τεράστιου Γιώργου Σεφέρη, όπου ο νομπελίστας ποιητής το έγραψε στο Μεγάλο Νεώριο του Πόρου.   
Η “Άρνηση” μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη στο Παρίσι το 1960 και ηχογραφήθηκε τον Φεβρουάριο του 1962, με την φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση για τον δίσκο “Επιφάνια”. Η μελωδία του Μίκη, το μπουζούκι του Κώστα Παπαδόπουλου και του Λάκη Καρνέζη, και φυσικά η φωνή του Γρηγόρη, βοήθησαν τους στίχους του ποιητή να φτάσουν εύκολα και ευχάριστα στα αυτιά, στα χείλη και στις καρδιές των ελλήνων. Με την μελοποίηση όμως αυτή, το ποίημα του Σεφέρη έχασε 2 πράγματα.
Πρώτον, έχασε οριστικά τον τίτλο του. Οι περισσότεροι που αναφέρονται στο τραγούδι αυτό χρησιμοποιούν ως τίτλο τις πρώτες λέξεις του ποιήματος “Στο περιγιάλι το κρυφό” ή και απλώς “Το περιγιάλι”. Σ’ ένα λαϊκό τραγούδι όπως αυτό, ο τίτλος “Άρνηση” θα ηχούσε κάπως παράταιρα και διανοουμενίστικα.

Το δεύτερο πράγμα, που έχασε η “Άρνηση” κατά την μελοποίησή της ήταν μια άνω τελεία, για την οποία έχει γίνει ήδη πολύς λόγος. Στην τρίτη στροφή του ποιήματος ο Σεφέρης γράφει «Με τι καρδιά με τι πνοή / τι πόθους και τι πάθος / πήραμε τη ζωή μας? λάθος / κι αλλάξαμε ζωή».
Στον τρίτο στίχο λοιπόν της τελευταίας στροφής, πριν την λέξη “λάθος” υπάρχει η περί ής ο λόγος άνω τελεία. Κατά την ανάγνωση του ποιήματος εκεί στην άνω τελεία κάνουμε μια τόσο δα μικρή παύση. Η παράλειψη της άνω τελείας, αλλάζει εντελώς το νόημα του ποιήματος.
Με την μελοποίηση όμως, η παύση που επιβάλλει αυτή η άνω τελεία καταργήθηκε για τις ανάγκες του ρυθμού και της μελωδίας. Ο ίδιος ο Θεοδωράκης γράφει αναφερόμενος στον δίσκο του “Επιφάνια” και στις περιπέτειες της άνω τελείας:
Όταν ηχογραφούσαμε, λέω στον Μπιθικώτση «πρόσεξε την άνω τελεία. Εκεί που λες πήραμε τη ζωή μας, βάλε παύση πριν πεις λάθος». Στα αυτιά μου είχα την προτροπή – παράκληση του ποιητή: «Την άνω τελεία! Την άνω τελεία! Αλλιώτικα μου αντιστρέφεις το νόημα». Τελικά όμως αυτό αποδείχθηκε ανεφάρμοστο στην πράξη, με αποτέλεσμα να ακουστεί η λέξη «λάθος» κολλητά στο «πήραμε τη ζωή μας», δίνοντας αντίθετο νόημα στο ποίημα. Όμως πόσο κατανοητό ήταν για το λαό, που ποιος λίγο, ποιος πολύ, είχε πάρει τη ζωή του λάθος…

Και μπορεί οι στίχοι να έχασαν μια άνω τελεία, το τραγούδι όμως γνώρισε μεγάλη επιτυχία.
Η επιτυχία μάλιστα αυτή και η ανταπόκριση που είχε στον κόσμο το τραγούδι, έκανε τον ποιητή να νιώσει σαν μικρό παιδί, λησμονώντας την απώλεια της άνω τελείας του.
Το καλοκαίρι του 1962 ο Σεφέρης θέλησε να διαπιστώσει “ιδίοις όμμασι” πώς ο κόσμος τραγουδάει την ποίησή του. Ο Σεφέρης πήρε “αγκαζέ” τον Μίκη και τον Γ. Π. Σαββίδη και τριγυρνούσαν στις ταβέρνες της Πλάκας για να ακούσει το “Περιγιάλι το κρυφό”. Γράφει σχετικά ο Μίκης: «Ποτέ ίσως ένας Σεφέρης δεν είχε γίνει σαν μικρό παιδί. Γελούσε, έλαμπε ολόκληρος από ευτυχία, και νομίζω πως εκείνη τη βραδιά επέτρεψε στην τόσο αυστηρή του καρδιά να με αγαπήσει. Στο μέτρο φυσικά του επιτρεπτού για ένα διπλωμάτη».

Η Φαίδρα της... Ύδρας

Το 1962, ο Jules Dassin σκηνοθέτησε την ταινία "Φαίδρα" με πρωταγωνιστές την Μελίνα Μερκούρη και τον Antony Perkins. Η ταινία γυρίστηκε εξολοκλήρου στην πανέμορφη Ύδρα. Την καταπληκτική μουσική της ταινίας έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης. Την ποίηση των τραγουδιών του Μίκη, έγραψε ο Νίκος Γκάτσος.

Το σάουντρακ της "Φαίδρας" αποτελείτο από 11 υπέροχα μουσικά θέματα και το ανεπανάληπτο ερωτικό τραγούδι «Αγάπη μου». Η ίδια η Μελίνα Μερκούρη του είχε πει : «Θέλω να μου γράψεις το πιο ερωτικό αλλά και το πιο παθιασμένο για αγάπη τραγούδι…»..

«…Μια πολύ ευχάριστη ανάμνηση των γυρισμάτων της «Φαίδρας», ήταν η στιγμή που ο Μίκης Θεοδωράκης πρότεινε ότι το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής του έργου θα έπρεπε να παιχτεί μόνο από δυο κιθάρες. Ήταν μια υπέροχη ιδέα…».είχε πει ο Jules Dassin.

«…Θυμάμαι ότι ο Dassin στην περίφημη ερωτική σκηνή μπροστά στο τζάκι ήθελε να γίνει ένα μεγάλο ρομαντικό accelerendo. Επειδή τον έβλεπα συνεπαρμένο, του πρότεινα να διευθύνει αυτός κι εγώ κάθησα στο πιάνο..» είχε πει ο Μίκης Θεοδωράκης.

Εδώ ακούστηκε και το υπέροχο «Σε πότισα ροδόσταμο», με τον Πέρκινς να αναρωτιέται «τι λέει αυτό το τραγούδι;» και η Μελίνα να του απαντά: «Α, είναι σαν όλα τα ελληνικά τραγούδια, μιλά για τον έρωτα και τον θάνατο».

"Σαρωνικέ μου τα κυμματάκια σου"

«Η Μαργαρίτα, η Μαργαρώ, μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη, με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση, κι έγινε ταινία με την Τζένη Καρέζη που την τραγούδησε ντουέτο με τον Γιάννη Φέρτη κάνοντας ποδηλατάδα.

Χιλιοτραγουδισμένοι στίχοι… «Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ / περιστεράκι στον ουρανό / τον ουρανό μες στα δυο σου μάτια κοιτάζω / βλέπω την πούλια και τον Αυγερινό…», τραγουδούσαν το 1960 ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και ο Αντώνης Κλειδωνιάρης στο τραγούδι από τον κύκλο τραγουδιών «Αρχιπέλαγος». Σύνθεση, στίχοι, ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας από τον Μίκη Θεοδωράκη και στο μπουζούκι ο Μανώλης Χιώτης.

Το 1961 έρχεται η ταινία «Ποια είναι η Μαργαρίτα». Κωμωδία σε παραγωγή «Γ. Καρατζόπουλος & ΣΙΑ» και σε σκηνοθεσία Ντίμη Δαδήρα. Το σενάριο γράφτηκε από τον Γιάννη Δαλιανίδη.

Πρωταγωνιστούν η Τζένη Καρέζη, ο Θανάσης Βέγγος, ο Γιάννης Φέρτης, ο Δημήτρης Νικολαΐδης, ο Κούλης Στολίγκας και ο Στέφανος Ληναίος. Η ταινία ήρθε ένατη σε εισπράξεις για την περίοδο 1961-62 ανάμεσα σε 68 ταινίες, κόβοντας 52.421 εισιτήρια. Εδώ κάνει την πρώτη του εμφάνιση ο Κώστας Καρράς, ο οποίος θα γίνει γνωστός λίγα χρόνια αργότερα από πολεμικές και δραματικές ταινίες.

Η Τζένη Καρέζη τραγουδάει ντουέτο με τον Γιάννη Φέρτη το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη «Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ», στην σκηνή της ποδηλατάδας προς το τέλος της ταινίας.

Ποια είναι όμως η «Μαργαρίτα η Μαργαρώ». Πρόκειται για την κόρη του Μίκη Θεοδωράκη, Μαργαρίτα. Η Μαργαρίτα - Ασπασία Θεοδωράκη είναι κόρη του Μίκη Θεοδωράκη και της Μυρτούς Αλτίνογλου. Γεννήθηκε στο Παρίσι στις 30 Νοεμβρίου 1958. Σπούδασε Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Paris VIII και είναι μητέρα τεσσάρων παιδιών.

Η ίδια η Μαργαρίτα, πριν από μερικά χρόνια είχε αναρτήσει μια ιστορική φωτογραφία. Πρόκειται για μία φωτογραφία του 1962, στην οποία ο Μίκης την κρατάει στην αγκαλιά του, ατενίζοντας από το παράθυρο του σπιτιού τους στη Νέα Σμύρνη. ¨ηταν τότε που είχε γράψει για εκίνη το τραγούδι «Η Μαργαρίτα, η Μαργαρώ».
«Ο μπαμπάς κι εγώ, η Μαργαρίτα Μαργαρώ, όταν το τραγούδι ήταν μία τεράστια επιτυχία στην Ελλάδα! 1962, εγώ τριών χρονών κι ο μπαμπάς τόσο όμορφος και τόσο νέος! Ούτε σαράντα χρονών... Αιώνες πριν, σαν όνειρο. Στο σπίτι μας στη Νέα Σμύρνη, στο πρεβάζι του παραθύρου του γραφείου του μπαμπά. Σπίτι μου αγαπημένο, ζωή μου που πέρασε... Γέρασα πολύ. Καληνύχτα σας», έγραψε η κόρη του συνθέτη στον προσωπικό της λογαριασμό στο Instagram.

Μελοποιώντας Οδυσσέα Ελύτη και στο βάθος... η Αίγινα

Τέλος ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε ιστορία μελοποιώντας τον έτερο νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος αγάπησε και άφησε το ίχνος του στην όμορφη Αίγινα. 

Ήταν το καλοκαίρι του 2007, όταν ο Κώστας Χάνος αποφάσισε –ευτυχώς– να καταγράψει την πολυκύμαντη και ενδιαφέρουσα πορεία του, την οποία εξέδωσε σε ένα μικρό βιβλίο, δίνοντάς μας την ευκαιρία να γίνουμε κοινωνοί των πολύτιμων εμπειριών του.

Στις σελίδες αυτού του βιβλίου, με τίτλο «Η Οδύσσεια της ζωής μου στον 20ό αιώνα», περιγράφονται και οι γνωριμίες, οι επαφές και η κοινή δράση του Κώστα Χάνου με πολλά και σημαντικά πρόσωπα της πνευματικής και πολιτικής ζωής της Ελλάδας, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Μανώλης Ανδρόνικος, ο Μίκης Θεοδωράκης.

«…Το σπίτι μας στην Αίγινα επί της οδού Αφαίας, στην περιοχή ”Χαλικάκι”, ήταν αγορά του πατέρα μου από τον παππού μου Κωνσταντίνο Βογιατζή. Σήμερα είναι ιδιοκτησία των κληρονόμων του Γεωργίου Μαγκλή. Σε αυτό το σπίτι μεγάλωσα. Όταν πήγαμε στην Αθήνα, το χρησιμοποιούσαμε ως θερινή κατοικία. Ο πατέρας μου, αν και ήταν ο πλουσιότερος στην Αίγινα εκείνη την εποχή, ήταν έντονα πολιτικοποιημένος και καλλιεργημένος πνευματικά. Έκανε παρέα με τον Βάρναλη και τον Πρεβελάκη. Μια μέρα, στις αρχές του 1927, έφερε ο πατέρας μου με μια άμαξα έναν κύριο ψηλό και αδύνατο. Και έναν άλλο κοντό. Τους εγκατέστησε στο σπιτάκι του κήπου, το οποίο είχε ανακαινίσει. Ήταν ο Νίκος Καζαντζάκης μαζί με τον φίλο του, τον ζωγράφο Καλμούχο, που είχε σπουδάσει στο Παρίσι. Ήταν της σχολής του Πικάσο, κυβιστής. Μας φώναξε ο πατέρας μου και μας είπε να μη φωνάζουμε, γιατί είναι ένας κύριος στο σπίτι που είναι συγγραφέας και θέλει ησυχία. Ο Καζαντζάκης δεν έμενε πολύ καιρό στο σπίτι, γιατί ταξίδευε ανά τον κόσμο. Έμενε μόνο ο Καλμούχος πίσω. Έκτοτε τον έβλεπα στην παραλία της Αίγινας που έκανε βόλτες, ψηλός, ξερακιανός, ευθυτενής, με πέδιλα και λιγομίλητος. Δεν μιλούσαμε βέβαια, γιατί ήδη ήμουν στην εφηβεία και τα ενδιαφέροντά μου ήταν άλλα».

Σε άλλο σημείο του βιβλίου ο Κώστας Χάνος περιγράφει τη γνωριμία του με τον Μίκη Θεοδωράκη στον δρόμο προς την εξορία. «Μας φόρτωσαν στο πλοίο ”Κολοκοτρώνης” δεμένους δυο-δυο και μας πέταξαν στην πλώρη, που είναι τα σχοινιά και οι άγκυρες. Περιπλεύσαμε πολλά νησιά. Μετά από πολλή προσπάθεια φθάσαμε στον Εύδηλο της Ικαρίας. Αφού αποβιβαστήκαμε, ξεκινήσαμε περπατώντας με προορισμό το χωριό Δάφνη, το οποίο βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο του νησιού. Ανάμεσά μας ήταν και ο Μίκης Θεοδωράκης. Στο χωριό Δάφνη της Ικαρίας παραμείναμε για έναν χρόνο περίπου. Αναγκαζόμασταν να πηγαίνουμε δύο φορές την ημέρα να δίνουμε το παρών στο κοντινό μεγαλοχώρι, την Ακαμάτρα, όπου υπήρχε σταθμός Χωροφυλακής. Έτσι, περνούσαμε τον καιρό περπατώντας και συζητώντας. Με τον Μίκη Θεοδωράκη μείναμε για έναν χρόνο στο ίδιο δωμάτιο. Όταν άρχισε ο ανταρτοπόλεμος από ντόπιους στην Ικαρία, κατά τμήματα μας πήραν με αρματαγωγά και κορβέτες και μας οδήγησαν στη Μακρόνησο, όπου μπήκαμε στο Δ' Τάγμα, στο οποίο σχεδόν ήταν η ηγεσία του κόμματος (Σαράφης, Γαβριηλίδης). Τον Μίκη Θεοδωράκη τον βασάνισαν πολύ, με αποτέλεσμα να καταλήξει στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Στη Μακρόνησο έμεινα περίπου δύο χρόνια, μέχρι το τέλος του 1949. Οι συνθήκες ήταν φοβερές». «Καλή, μέτρια ή κακή, κάθε συνάντηση με τον άλλον, κάθε νέα γνωριμία, κάθε άνθρωπος ξεχωριστά με τρέφει, με βοηθάει, με διδάσκει. Κάθε συνάντηση στη ζωή μου ήταν σαν κάθε βιβλίο που διάβασα: ένα μάθημα ζωής που με έκανε να είμαι αυτός που είμαι!» Με αυτές τις φράσεις ολοκληρώνει ο Κώστας Χάνος το βιβλίο του.