Ο Τζων Κράξτον, ο Μαρκ Σανγκάλ κι ο Πόρος - Άρθρο του Γιάννη Σουλιώτη

Πολλές θεωρίες υπάρχουν γύρω από το «τυχαίο» και τη «σύμπτωση».

Εδώ, όμως, δεν πρόκειται να εισέλθω στην ανάλυση των διαφόρων θεωριών γύρω από τους δυο παραπάνω όρους, αφήνοντας την στην προσωπική εκτίμηση των αναγνωστών.

Έτσι, θα χρησιμοποιήσω, και τις δυο αυτές έννοιες όπως, ακριβώς, κάνει ο κάθε ένας από εμάς στην καθημερινότητα της ζωής του.

Τυχαίο, λοιπόν, ή σύμπτωση αυτό που συμβαίνει πολλές φορές μεταξύ δυο ανθρώπων;

Το γεγονός αυτό συναντήσαμε για πρώτη φορά στην περίπτωση δυο κολοσσών των γραμμάτων :του Έλληνα Καβάφη και του Πορτογάλου Πεσσόα.

Παραλληλίες, ομοιότητες, συνάφειες και αλληλοσχετίσεις  στο έργο τους…

Και η σημερινή περίπτωση του δυο  καλλιτεχνών θέτει τα ίδια ερωτηματικά.

Πράγματι, τόσο ο Κράξτον , όσο κι ο Σαγκάλ ήθελαν, από πολύ νεαρή ηλικία , να γνωρίσουν από κοντά την Ελλάδα.

Ο πρώτος έκανε το παρθενικό του ταξίδι στον Πόρο όταν ήταν 25 ετών, χάρη στον Patrick Leigh Fermor, που τον παρότρυνε να επισκεφτεί το νησί του Δημοσθένη, όπου, στην ηρεμία και στο ιδιαίτερο λαμπρό του φως, θα μπορούσε να αφοσιωθεί στη ζωγραφική του.

Ο Πόρος, υπήρξε όχι μόνο τόπος περισυλλογής, ανάπαυσης, διασκέδασης, αλλά και πηγή έμπνευσης, γι ΄ αυτό και τα έργα του Κράξτον φέρουν ανεξίτηλα τα χρώματα και τα αρώματα του νησιού.

Έτσι το έργο του  είναι γεμάτο φως ελληνικό –Ποριώτικο, νεκρές φύσεις με ψάρια, γάτες, ψαράδες ,βοσκούς, καθώς επίσης ελληνικά βουκολικά τοπία, φάρμες, σπίτια και ζώα, όπως κατσίκες που τρέχουν σαν χαμένες ανάμεσα σε λουλούδια.

Θαμπωμένος από «το θάμβος  του λευκού» των ναυτών του Προγυμναστηρίου, όπως άλλοτε, ο διάσημος Γιάννης Τσαρούχης, δε σταμάτησε να τους ζωγραφίζει  καθισμένους στις ταβέρνες ή χορεύοντας το ζεϊμπέκικο.

Ανάμεσα τους κι ένας Κρητικός ,για χάρη του οποίου θα εγκαταλείψει τον Πόρο και θα πάει να εγκατασταθεί  στη λεβεντογένα  Κρήτη.

Το 1951, σχεδίασε τα σκηνικά και τα κοστούμια για τη παράσταση Δάφνις και Χλόη του Ραβέλ ,που ανέβηκε στο Covent Garden, σε χορογραφία του Frederick Ashton με τη Margot Fonteyn ? τα κύρια στοιχεία  των  οποίων  θυμίζουν την Ποριώτικη φύση.

Το 1963, ο Κράξτον παρουσιάζει την ίδια του δουλειά στην Αθήνα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Ας μη λησμονούμε ότι ο άγγλος καλλιτέχνης έφθασε στον Πόρο μια δύσκολη εποχή.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος μόλις είχε τελειώσει και έτσι ο Πόρος ήταν η γη της επαγγελίας για να πάει πιο πέρα την τέχνη του και να γευθεί τις χαρές της νεανικής του ζωής μακριά από τη μιζέρια και τη δυστυχία που άφηνε ο πόλεμος πίσω του .
Η αλήθεια είναι ότι στον Πόρο ανακάλυψε επίσης νέα χρώματα και πώς «να είναι ένα πραγματικό άτομο», γνώρισε όμως και «πραγματικούς ανθρώπους, πραγματικά παράθυρα-πραγματικό ήλιο πάνω απ’ όλα»....»

Τόσο μεγάλος  κι αληθινός  ήταν ο ενθουσιασμός του και η αγάπη του για την Ελλάδα  που συνήθιζε να λέει :

«Σε μια ζωή πραγματικότητας η φαντασία μου πραγματικά δουλεύει. Νιώθω σαν μετανάστης στο Λονδίνο ? στυμμένος σαν λεμόνι».!!

Το φως του Πόρου, γνωστό για την ένταση και τη διαφάνεια του, είχε καταλυτική επίδραση στην ψυχοσύνθεσή του, όπως διαλαλούσε ασταμάτητα.

Η περίοδος της Ελλάδας  στο έργο του κατακλύζεται από φωτεινά χρώματα.

Τζων Κράξτον, Γαϊτανάκι  Πόρος, 1954

Σε μια συνέντευξη του το 1967,δήλωσε με έμφαση και ειλικρίνεια:

«Έχω ζήσει και ταξιδέψει πολύ στην Ελλάδα. Έχω γοητευτεί από τη χώρα και τους ανθρώπους της, χάρη σε μια αμοιβαία αγάπη, μια φυσική ευημερία και τον τρόπο που η προσωπική μου φιλοσοφία φαίνεται να έχει συγγένεια με την ελληνική φιλοσοφία, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο».

Το ίδιο έκανε κι ο Σαγκάλ , κατά είκοσι χρόνια μεγαλύτερος, όταν ,το 1952 ,ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και το μόνο νησί που επισκέφτηκε ήταν ο Πόρος.  

Τυχαίο;..

Ο καλλιτέχνης βρίσκει στην Ελλάδα το λίκνο ενός πολιτισμού που διαποτίζει όλο τον μεσογειακό κόσμο.

Τον Σαγκάλ  σημάδεψε, όπως και τον Άγγλο συνάδελφό του , το φως και όλες οι ιστορίες συνδεδεμένες με τον ελληνικό κόσμο.

Και το ελληνικό φως είναι που τον έκανε να γράψει σε ένα ποίημα του:

«Μην αφήσεις το χέρι μου χωρίς φως

Όταν το σπίτι θα είναι πιο σκοτεινό

Πώς θα δω τη λευκότητα σου».

Κι ένα πρωινό αναφωνεί σαν μικρό παιδί:

«Υπάρχει, λοιπόν, ένα τέτοιο φώς στον κόσμο  και εγώ δεν το ξέρω; Ω, τι ομορφιά!»

Κι  έτσι ,από το καλοκαίρι του 1952 αρχίζει, αυτό που ονομάζω, «η ελληνική περίοδος» του Μαρκ Σαγκάλ, η οποία διαρκεί μέχρι το τέλος της ζωής του

Σύμπτωση;…

Τα χρώματά του γίνονται ,από τότε, πιο φωτεινά, ιδιαίτερα το περίφημο γαλάζιο του, που μοιάζει όλο και περισσότερο με εκείνο του ουρανού του Πόρου, τις νύχτες του Σεπτέμβρη.

Μαρκ Σαγκάλ, Το νησί του Πόρου,1980

Τα ταξίδια του και το ενδιαφέρον του για την αρχαία ελληνική  γη θα διαποτίσουν το έργο του.

Ο Σαγκάλ, που γεννήθηκε Ρώσος, Γάλλος από υιοθεσία, ήταν Έλληνας στην ψυχή, κι αυτό φαίνεται στα έργα του, ιδίως εκείνα της «Ελληνικής Περιόδου», όπου δίνει ότι είχε μέσα του.

 «Εκεί, όλα είναι φως, μιας απερίγραπτης διαφάνειας και απαλότητας», συνήθιζε να λέει για την Ελλάδα.

Ο Σαγκάλ οικειοποιήθηκε  το ονειρεμένο ελληνικό σύμπαν και το φως του, και έθρεψε μ’ αυτό το μετέπειτα έργο του μέχρι το τέλος της ζωής του.

Χαρακτηριστικό, άλλωστε, στο έργο του Σαγκάλ είναι το κλασσικό, και πολλές φορές επαναλαμβανόμενο, αγαπημένο θεματικό μοτίβο του κόκορα με ένα παιδί καβάλα επάνω του σφιχτά να τον αγκαλιάζει.

Η ίδια ακριβώς αναπαράσταση βρίσκεται σε αττικό κεραμικό του 580  π. Χ!

Κατά τη διάρκεια της διαμονής του στον Πόρο, πέρα από τους πίνακες που φιλοτέχνησε με κύριο θέμα τη θάλασσα ,τα βουνά ,τα ψάρια ,τα λουλούδια του νησιού, άρχισε, επίσης, να εικονογραφεί το πρώτο μυθιστόρημα του ευρωπαϊκού πολιτισμού «Ο Δάφνις και η Χλόη», του Λέσβιου Λόγγου, που αποτελεί ένα από τα πλέον αξιοθαύμαστα έργα του, γεμάτο και αυτό με τη φύση του Πόρου.

Η Ελλάδα ,όμως ,συνεχίζει να είναι μαζί του ,και έτσι, το 1959,δημιουργεί τα σκηνικά και κουστούμια  για το ομώνυμο μπαλέτο του Ραβέλ, που ανεβαίνει στην Όπερα του Παρισιού.

Τυχαίο;..

Αξίζει να σημειωθεί, ότι η πρώτη φορά που ο Σαγκάλ ήρθε νοητικά σε επαφή με τη χώρα μας, ήταν όταν παρακολούθησε τα ρωσικά μπαλέτα το 1912,στο Θέατρο Chatelet του Παρισιού, με το  Δάφνις και Χλόη, με πρωταγωνιστές τον Βάσλαβ Νιζίνσκι και την Ταμάρα Καρσάβινα. Ήταν μια θρυλική παράσταση που έγραψε ιστορία.

Πράγματι, ο καλλιτέχνης εντυπωσιάστηκε από τον ρόλο του Κένταυρου, αλλά και από τα σκηνογραφικά στοιχεία που περιελάμβαναν βουκολικά τοπία με αναφορές στην αρχαία Ελλάδα.

Επιστρέφοντας στη Γαλλία ,μετά από τη διαμονή του στον Πόρο, πριν 70 χρόνια ,δήλωσε

 «Ποτέ δεν έχω αισθανθεί μια παρόμοια εμπειρία, όπως όταν επισκέφτηκα την Ελλάδα και τα μνημεία της».

Σύμπτωση;…

Τα ίδια συναισθήματα είχαν εκφραστεί πιο μπροστά από τον Άγγλο συνάδελφό του.

Η ελληνική περίοδος συνεχίζεται και για τους δυο για πολύ χρόνο ,κι αυτό διακρίνεται  στα έργα τους, γεμάτα πάντα από το φως και τη χαρά που γέμισε τα μάτια τους η χώρα που λάτρεψαν.

Τυχαίο;…

       Είμαι βέβαιος, ότι αποχαιρετώντας τον Πόρο, θα είπαν κι οι δυο, όπως ,κάποτε, ο Σεφέρης : 

«Τη µεγάλη γαλήνη που αισθανόμουν τώρα τελευταία, τα πρωινά, εδώ, δεν ξέρω αν θα την ξανάβρω»!!..

Έτσι, η γη των Θεών ,και ιδιαίτερα ο Πόρος, ένωσε και τους δυο καλλιτέχνες και συνέχισε να τους ενώνει μέχρι το τέλος της ζωής τους.

Δυο  καλλιτέχνες που δεν ήρθαν ποτέ σε επαφή ό ένας με τον άλλο, βάδισαν όμως σε παράλληλους δρόμους στο έργο και στη ζωή τους.

Πώς, λοιπόν, εξηγούνται όλες αυτές οι ομοιότητες, συνάφειες και αλληλοσχετίσεις στη ζωή τους; 

 Δυο φωνές που δε συναντήθηκαν ουδέποτε, έχουν όμως αισθητές ομοιότητες, που προκαλούν εντύπωση, θαυμασμό και απορία..

Απορία στην οποία είναι δύσκολο κάποιος λύση να δώσει.

Θυμίζει …τον Οιδίποδα και τη Σφίγγα…

Με τη μόνη διαφορά ότι στο αίνιγμα αυτό, είμαι βέβαιος ότι , ούτε ο Οιδίποδας θα μπορούσε να απαντήσει.

                                 Γιάννης Σουλιώτης

                                      Συγγραφέας

                                   www.ysouliotis.gr