Οι ανθρωποκεντρικές γειτονιές του άλλοτε

Η γειτονιά των παιδικών μας χρόνων ήταν μια κοινόχρηστη αυλή, ήταν εκεί που συναντιούνταν, που έπλεκαν, έραβαν, μπάλωναν, κεντούσαν, εκεί που αντάλλασσαν τους καημούς, τις χαρές και τις λύπες τους. Παλιότερα υπήρχε μια άλλη αντίληψη για την ιδιωτική ζωή και τον ιδιωτικό χώρο, εκεί λοιπόν διασταυρωνόταν η ιδιωτικότητα. Στις παλιές γειτονιές ο λυγμός κι η σιωπή μετατρέπονταν σε γέλια και φωνές, σε πειράγματα.

Της Παρασκευής Σκούρτη

Οι γυναίκες τα απογεύματα, όταν ο καιρός το επέτρεπε, μοίραζαν τον εξωτερικό χώρο, κατάβρεχαν τον δρόμο, για να κατακάτσουν το χώμα και η σκόνη, σκούπιζαν, έβγαζαν τα ξύλινα σκαμνιά (κουτσούμπια) σε κυκλικό σχήμα και έπαιρναν θέση. Ο δρόμος μετατρεπόταν σε υπαίθριο καθιστικό της γειτονιάς, με τις γυναίκες κάθε ηλικίας άλλες να πλέκουν κι άλλες να γνέθουν και να κεντούν.

Ήταν η εποχή που οι ασχολίες και τα ενδιαφέροντα ήσαν κοινά, που οι άνθρωποι συνομιλούσαν σε κύκλους. Αποκαμωμένες από τις πολύπονες σπιτικές δουλειές (πλύσιμο στη σκάφη, ζύμωμα, άσπρισμα κ.ά.), οι γυναίκες ανακάλυπταν τη χρησιμότητα των χεριών τους με δραστηριότητες γεμάτες χαρά, υγεία, αισιοδοξία, δράση, αλληλεπίδραση, επικοινωνία. Πραγματικές αξίες της ζωής!

Έτσι, κληρονομήσαμε τα δημιουργικά χειροτεχνήματα της γιαγιάς ή της μαμάς: σεμεδάκια, εσάρπες, τραπεζομάντιλα κεπαίρνουν εκ νέου στα χέρια τους βελόνες και κλωστές, και να διοχετεύουν τα αποθέματα του ελεύθερου χρόνου τους ή του χρόνου της ανεργίας δημιουργικά – και τούτη η δραστηριότητα που επανέρχεται έχει μόνο θετικές προεκτάσεις. Παλαιότερα η γειτονιά ήταν ένας ολόκληρος κόσμος συναισθημάτων, εξέπεμπε γλυκιά ζέστα, θαλπωρή.

Η γειτονιά ήταν «μάνα». Οι χωματένιοι δρόμοι, τα καλοκαιρινά απογεύματα τα γεμάτα παιχνίδια, αλλά και
ντητά, που κάποια στιγμή τα κλείσαμε από σνομπισμό στα μπαούλα, ώσπου μας βρήκαν οι μέρες της κρίσης και οι άνθρωποι ανακάλυψαν την τέχνη τούτη από την αρχή, που αποτελεί διαφυγή και διέξοδο. Βλέπουμε λοιπόν στις μέρες μας να δημιουργούνται ομάδες εκμάθησης πλεξίματος, ραψίματος, κεντήματος, να δημιουργούνται ιστότοποι, να ανοίγουν νέα μαγαζιά, καφενεία άλλου χαρακτήρα –χώροι κοινωνικής συνεύρεσης και αλληλεπίδρασης–, με τις γυναίκες να τα βράδια, πλημμύριζαν από τιτιβίσματα παιδικών φωνών.

Γειτονιές. Γειτονιές όπου ανθούσαν τα μεγάλα και μικρά ερωτικά φλερτ, πολλά από τα οποία κατέληγαν σε γάμο. Η δική μας γειτονιά, πέρα από εκείνη έξω από το σπίτι μας, ήταν η κοντινή γειτονιά των Μαντρακιών, χώρος ποικίλης δράσης γενεών και γενεών. Παιχνίδια στη θάλασσα, κρυφτό, κυνηγητό, φούσια, σχοινάκι, παραστάσεις Καραγκιόζη, ποδόσφαιρο, βόλοι, καρύδια. Και μόνο αυτό;

Οι ταράτσες με τις μαλτεζόπλακες και οι αυλές κάτω από την κληματαριά μετατρέπονταν σε υπαίθριο υπνοδωμάτιο, ύπνος επάνω στο ράντζο (στην μπράντα), με πάπλωμα τον ουρανό και σεντόνι τ’ αστέρια. Μιας και πλησιάζουν οι Αποκριές, μέρες χαράς, κεφιού, γλεντιού, να θυμηθούμε όσοι διαθέτουμε τέτοιου είδους μνήμες τις γειτονιές που είχαν την τιμητική τους με ατμόσφαιρα καθολικής γιορτής. Το τραγούδι, ο χορός, το κρασί συνέθεταν τη γιορτινή ατμόσφαιρα. Το γλέντι άρχιζε πάντα με το τραγούδι και ακολουθούσε ο χορός – χορός δημιουργικός, χωρίς στερεότυπα τεχνικής αρτιότητας. Έσμιγαν τα χέρια τους και μαζί με τα γλυκόφωνα τραγούδια έσμιγαν και τις καρδιές τους, σε μια έκρηξη συλλογικής χαράς, και φυσικά με αυτοσχέδια μασκαρέματα, πικάντικα αστεία και πιπεράτα πειράγματα.

Οι άνθρωποι στις μέρες μας κλείστηκαν, κι όπως έκλεισαν τα σπίτια τους, έκλεισαν και τις καρδιές τους. Κάποιοι ελάχιστοι δρόμοι στην πατρίδα μας εξακολουθούν να κρατούν την έννοια της γειτονιάς. Γειτονιά - αλάνα, δύο λέξεις που σε λίγα χρόνια θα υπάρχουν μόνον ως λήμματα σε κάποιο εγκυκλοπαιδικό-εννοιολογικό λεξικό.

Και τώρα παντού παραμένουν ελάχιστοι, έως καθόλου ελεύθεροι χώροι, και τούτοι επικίνδυνοι κι ανοίκειοι, υποβαθμίζοντας τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων. Πόλεις, δυστυχώς, και χωριά παραδομένα στα αυτοκίνητα, με επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής, στην ασφάλεια, με ανεπάρκεια στη συντήρηση των δρόμων και των πεζοδρόμων, με υπερκαλύψεις από Ι.Χ. και τραπεζοκαθίσματα, και εν τέλει με υφαρπαγή του δημόσιου χώρου.

Η έλλειψη ελεύθερων χώρων παιχνιδιού και κίνησης επιφέρει επιπτώσεις στον χαρακτήρα της κάθε πόλης, που απαιτείται να σχεδιάζεται με την ύπαρξη δημόσιων χώρων με περιβαλλοντικό και κοινωνικό πρόσημο. Χώροι περιπάτου, μείωση ή ελαχιστοποίηση χρήσης Ι.Χ. και με την αύξηση πρασίνου. Οι ανθρωποκεντρικές γειτονιές συνεισφέρουν στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής, στην καλλιέργεια της κοινωνικής αντίληψης, στη δημιουργία επαφών, επικοινωνίας, αναψυχής, φυσιογνωμίας. Επιπλέον, ο δημόσιος χώρος αποτελεί χώρο ζωτικής σημασίας, ενοποιεί κοινωνικά και λειτουργικά την πόλη, συνεισφέρει στην κοινωνική και εμπορική αναζωογόνηση του κάθε τόπου.

Μέριμνα για τη συνολική λειτουργική ανασυγκρότηση έχει χρέος να κάνει κάθε Τοπική Κοινότητα, με αξιοποίηση αδόμητων οικοπέδων και με την ενεργή συμμετοχή των κατοίκων. Η κοινωνική οργάνωση μπορεί να κάνει θαύματα στην ανασύσταση του κοινωνικού ιστού – να καθορίσει συμπεριφορές, να συστήσει συμμαχίες, να απαλύνει ρήξεις, για τη δημιουργία μιας γειτονιάς ανθρώπινης, ζωντανής, καθαρής, πράσινης, με συνεχείς δραστηριότητες πολιτισμού και συνεύρεσης, ελεύθερης έκφρασης και δημιουργικής δράσης, με ανιδιοτελή συναισθήματα, που σε αποκόβουν από το κοινοτικό συναίσθημα. Καλή Αποκριά!