Μνήμες σπογγαλιείας στην Αίγινα
Ένα εξαιρετικό αφιέρωμα στο 20ό τεύχος του περιοδικού «Αιγιναία», που έγινε αφορμή για την ομώνυμη έκθεση στο Λαογραφικό Μουσείο.
Για μία ολόκληρη εκατονταετία και μέχρι το 1970, η σπογγαλιεία υπήρξε για τους Αιγινήτες σπουδαία επαγγελματική δραστηριότητα, που, με τις συναφείς δραστηριότητες επεξεργασίας και εμπορίας των σπόγγων, έδωσε απασχόληση σε πολλές οικογένειες του νησιού.
Τα αιγινήτικα σπογγαλιευτικά ξεκίναγαν μετά το Πάσχα για το μεγάλο ταξίδι στο Αιγαίο και στη Λιβύη, στις ακτές της οποίας ψάρευαν τα καλύτερα και περισσότερα σφουγγάρια. Επτάμηνο το ταξίδι και ακολουθούσε ένα συντομότερο χειμωνιάτικο, 2-3 μηνών, στις Κυκλάδες.
Τρεχαντήρια 8-10 μέτρων με τον εφοδιασμό τους σε τροφές (καβουρμάς, γαλέτα, όσπρια, ζυμαρικά και νερό σε βαρέλια) και τον εξοπλισμό τους (πετρέλαια, λάδια, εργαλεία, καταδυτικές μηχανές).
Τα πληρώματα, γύρω στα 14-16 άτομα, άντρες σκληροί και τολμηροί, εξοικειωμένοι με τους κινδύνους της θάλασσας. Ο καπετάνιος, 5-7 δύτες ή βουτηχτές ή «μηχανικοί», ο μαρκουτσέρης στην καταδυτική μηχανή ή αερομηχανή, που διοχέτευε τον αέρα στον δύτη, ο κολαουζέρης με το ειδικό σχοινί για τα σινιάλα με τον δύτη για βάθος και χρόνο παραμονής στον βυθό. Ο μηχανικός, ο τρεχαντινιέρης (τιμονιέρης), 2-3 ναύτες, συμπλήρωναν το τσούρμο.
Ο δύτης έκανε 5-6 βουτιές την ημέρα, και ο χρόνος του στον βυθό εξαρτιόταν από το βάθος. Βουτούσαν από τα 4-5 μέτρα μέχρι τα 40. Η κάθε βουτιά, μισή με μία ώρα στα ρηχά, 3-4 λεπτά στα βαθιά. Ο ειδικός του εξοπλισμός, το σκάφανδρο, αποτελούνταν από το φόρεμα που κάλυπτε το σώμα, τον θώρακα στους ώμους, την περικεφαλαία στο κεφάλι, όπου έμπαινε ο αέρας από αριστερά και έβγαινε δεξιά, από τη «βαρβάρα», και μια βαλβίδα που πίεζε με το κεφάλι του ο δύτης, για να ρυθμίσει την ατμοσφαιρική πίεση στο σκάφανδρο. Με την απόχη στο χέρι μάζευε γρήγορα τα σφουγγάρια. Καπάδικα, λαγόφυτα, ψιλά, ματαπάδες τα είδη τους, σε διάφορα μεγέθη.
Η πρώτη κατεργασία στο καΐκι ή στο «τεπόζιτο», πέραμα 30-40 τόνων, που συνόδευε ανά δύο συνήθως τα σφουγγαράδικα, πλήρωμα 4-5 άτομα, φορτωμένο τις προμήθειες και μαγειρείο. Έτρωγαν βράδυ μετά τη δουλειά. Οι ναύτες πατούσαν τα σφουγγάρια να φύγει το «γάλα», ο ζωντανός οργανισμός, και τα ξέπλεναν στη θάλασσα.
Το μεροκάματο διπλό από της στεριάς. Οι δύτες αμείβονταν με ποσοστά. Από 20-25%, μέχρι 45% για τους καλύτερους. Δουλειά από το ξημέρωμα μέχρι τη δύση. Για τους Αιγινήτες, ευτυχώς, ελάχιστα τα ατυχήματα από τη νόσο των δυτών, «το χτύπημα της μηχανής». Οι καπεταναίοι σέβονταν τους εμπειρικούς κανόνες ασφαλείας.
Αρχές Οκτώβρη τα σφουγγαράδικα γύριζαν στην Αίγινα, όπου με αγωνία οι οικογένειες περίμεναν. Τα σφουγγάρια μετά από επίπονες διαπραγματεύσεις πουλιόνταν στους εμπορικούς οίκους του νησιού, όπου γίνονταν η τελική κατεργασία και η συσκευασία, και εξάγονταν κυρίως στο εξωτερικό.
Ο δύτης έκανε 5-6 βουτιές την ημέρα και ο χρόνος του στον βυθό εξαρτιόταν από το βάθος. Βουτούσαν από τα 4-5 μέτρα μέχρι τα 40. Η κάθε βουτιά μισή με μία ώρα στα ρηχά, 3-4 λεπτά στα βαθιάΗ Αίγινα, κατά τον Μεσοπόλεμο, υπήρξε το σπουδαιότερο κέντρο σπογγαλιείας, επεξεργασίας και εμπορίου σπόγγων για τον ελλαδικό χώρο. Τα Δωδεκάνησα βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή. Σπουδαία προέκταση αυτής της δραστηριότητας υπήρξε η ίδρυση της αιγινήτικης σπογγαλιευτικής αποικίας στο Τάρπον Σπρινγκς της Φλόριντα των ΗΠΑ, στις αρχές του 20ού αιώνα, που έμελλε να εξελιχθεί στο μεγαλύτερο κέντρο σπογγαλιείας στον κόσμο. Το περιοδικό «Η Αιγιναία», στο πλαίσιο κυκλοφορίας του 20ού τεύχους του, όπου περιέχεται ένα εκτενές, 130 σελίδων αφιέρωμα στη σπογγαλιεία στην Αίγινα, διοργάνωσε από 1 έως 11 Αυγούστου έκθεση στο Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας, με τίτλο «Μνήμες σπογγαλιείας στην Αίγινα», όπου παρουσιάστηκαν πρωτότυπο ιστορικό υλικό και καλλιτεχνικές δημιουργίες Ελλήνων εικαστικών, εμπνευσμένες από το θέμα. Γεώργιος Ι. Μπόγρης, Ορθοπεδικός Χειρουργός
