ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

Iωάννης Δομπόλης: Ο μεγάλος Ηπειρώτης εθνικός ευεργέτης και φίλος του Καποδίστρια - Της Προνόης Θεολογίδου

Αναδημοσιεύουμε το άρθρο της Προνόης Θεολογίδου, που δημοσιεύθηκε στο τεύχος #90 Απριλίου 2021, του Saronic Magazine, που είναι αφιερωμένο στην επέτειο των 200 ετών της Επανάστασης του 1821. 

 

 

Μια μάλλον άγνωστη ιστορία ενός αφανούς ήρωα του Αγώνα, που άφησε όλη του την περιουσία για την ίδρυση του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου.

 

Γράφει η Προνόη Θεολογίδου*

 

Οταν τον Ιανουάριο του 1828 ο Ιωάννης Καποδίστριας έφτασε στην Αίγινα, με συγκεκριμένα σχέδια για τη συγκρότηση ευνομούμενης πολιτείας, με ασαφείς υποσχέσεις για την υποστήριξη των προσπαθειών του και μικρή χρηματική βοήθεια για την κάλυψη των τεράστιων αναγκών της χώρας, είχε μαζί του λίγες αποσκευές και μια πλειάδα εκλεκτών συνεργατών και ανεκτίμητων φίλων, έτοιμων να συμβάλουν στην υλοποίηση των οραμάτων του.

 

Ένας από αυτούς ήταν ο Ιωάννης Δόμπολης ή Δομπόλης, γιος του Ηπειρώτη Τριαντάφυλλου Δομπόλη από την Κρετσούνιτσα (Δεσποτικό) των Ιωαννίνων, που είχε μεταναστεύσει και δραστηριοποιηθεί ως δερματέμπορος στη Ρωσία.
Ο Ιωάννης γεννήθηκε το 1769 στη Νίζνα της Ουκρανίας ή στην Αγία Πετρούπολη. Μορφώθηκε «αυτομάτως», μελετώντας ελληνικά, ρωσικά και γαλλικά, και απέκτησε τεράστια περιουσία, «ουχί διά κερδοσκοπίας, αλλά διά των κόπων του, και μάλιστα διά μεγάλης οικονομίας», όπως αναφέρει ο ίδιος.

 

Ανάμεσα στους ομογενείς της ρωσικής πρωτεύουσας ξεχώριζε ως «τιμιώτατος, εγκρατής πολλών γλωσσών και φιλογενής», ενώ για τις υπηρεσίες του στη ρωσική αυλή τού απονεμήθηκε ο τίτλος του Συμβούλου και του Ιππότη.

 

Ο Καποδίστριας γνώρισε τον Δομπόλη όταν πήγε στην Αγία Πετρούπολη, για να αναλάβει υπηρεσία στο διπλωματικό σώμα της Ρωσίας (29 Ιανουαρίου 1809). Ανάμεσα στους δύο άντρες αναπτύχθηκε βαθιά φιλία, βασισμένη σε έναν κοινό πόθο: την ανάπτυξη παιδείας, τη διάδοση των γραμμάτων στην υπόδουλη πατρίδα. Φαίνεται, όπως αναφέρει η Ελ. Κούκκου, ότι τότε ο Καποδίστριας του καλλιέργησε την ιδέα να αφιερώσει τη μεγάλη του περιουσία για την οργάνωση της εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

 


Το φθινόπωρο του 1814 στη Βιέννη, όπου ο Ι. Καποδίστριας βρισκόταν ως υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας στο περίφημο συνέδριο, ιδρύθηκε εκεί η Φιλόμουσος Εταιρεία, την οποία ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ έθεσε υπό την προστασία του. Ταμίας της Εταιρείας, που σκοπός της ήταν να δώσει τα αναγκαία μέσα «διά την αύξησιν και επίδοσιν των μαθήσεων εις την Ελλάδα, διά την έκδοσιν των κλασσικών συγγραφέων και βοήθειαν πτωχών μαθητών, όσοι σπουδάζουσι τας επιστήμας», έγινε το 1818 ο Δομπόλης. Η υπόσχεση που έδενε τους δύο άντρες, τον ένα από το νησί των Φαιάκων και τον άλλο από τα βουνά της Ηπείρου, ήταν να μεταχειρισθούν «παν μέσον προς διάδοσιν της δημοσίας εκπαιδεύσεως εν Ελλάδι».

 

Όταν ο Καποδίστριας αποδέχθηκε την απόφαση της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης να αναλάβει τη διακυβέρνηση της Ελλάδας, ο Δομπόλης έτρεξε στο πλευρό του. Άφησε πίσω του την άνετη ζωή στην Αγία Πετρούπολη και, διασχίζοντας την Πολωνία και τη Γερμανία, συνάντησε τον μέλλοντα Κυβερνήτη της Ελλάδας στο Παρίσι, για να συνεχίσουν μαζί το ταξίδι προς την πατρίδα, την οποία κανείς από τους δύο δεν είχε δει έως τότε. Ήταν 58 χρόνων, έξι χρόνια μεγαλύτερος από τον φίλο του, ο οποίος τον είχε ταμία και διαχειριστή των χρημάτων του.
«Ο καλός Δομπόλης και ούτως έχων ηλικίας και έξεων και καταστάσεως ουκ αγενούς, αφίνει πεντήκοντα οκτώ χρόνων ειρηναίαν ζωήν διά να με ακολουθήση εις απάντησιν στερήσεων, δυσαρεσκειών και κινδύνων» έγραψε ο Καποδίστριας στον Αλ. Στούρτζα.

 

 

Στην Αίγινα
Στη μεγάλη υποδοχή του Καποδίστρια στην Αίγινα (26 Ιανουαρίου 1828), ασφαλώς, πλάι του ήταν, εκτός από τον Δομπόλη, και άλλοι συνταξιδιώτες του από την Αγκώνα: ο Αλ. Κοντόσταυλος, ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, ο Σταμάτης Βούλγαρης, οι γραμματείς του και το βοηθητικό του προσωπικό.
Η συγκρότηση του κράτους απαιτούσε πολλαπλές δυνάμεις και ταχύτατες διαδικασίες. Στις 2 Φεβρουαρίου 1828, με το Ψήφισμα Ζ΄ του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδος, ιδρύεται η Χρηματιστική Τράπεζα και, με διάταγμα στις 7 Φεβρουαρίου, ο Δομπόλης διορίζεται «Ταμίας της Ελλάδος» υπό τριμελή Επιτροπή, που αποτελούσαν ο πρόβουλος (υπουργός) Γ. Κουντουριώτης και οι Αλ. Κοντόσταυλος και Γ. Σταύρου ως μέλη. Το Δημόσιο Ταμείο, ως γνωστό, ήταν άδειο!
Σύμφωνα με τον Αλ. Κοντόσταυλο, ένα νόμισμα βρέθηκε στο ταμείο, και αυτό κίβδηλο, ενώ υπέρογκο ήταν το δημόσιο χρέος της χώρας! Ανάμεσα στους τρεις πρώτους μετόχους, ο Δομπόλης συνεισέφερε 700 τάληρα δίστηλα.
Δεν γνωρίζουμε τον ακριβή τόπο διαμονής του Ταμία του κράτους στην Αίγινα. Η Γ. Κουλικούρδη αναφέρει ότι ο Καποδίστριας εγκατέστησε αρχικά το «Θησαυροφυλακείον» σε ένα οίκημα στην αυλή του Κυβερνείου και μετά από δύο μήνες στον Πύργο του Μάρκελλου (Γ. Κουλικούρδη, «Αίγινα ΙΙΙ», σ. 138) Για την παραμονή του Δομπόλη στην Αίγινα τίποτε άλλο δεν γνωρίζουμε.
Φαίνεται ότι έζησε εντελώς ασκητικά, σύμφωνα με την προτροπή του Καποδίστρια: «Πρέπει επί του παρόντος να αρκεσθώμεν εις άρτον μόνον και πυριτόβουλα». Έπρεπε δηλαδή να ζήσουν με ένα κομμάτι ψωμί και να ζεσταθούν με ένα τσακμάκι, έναν αναπτήρα! Του δόθηκαν, πάντως, 800 γρόσια ως μισθός, που όμως ποτέ δεν εισέπραξε, τα χάρισε «εις το Έθνος», όπως ο φίλος του ο Κυβερνήτης. Ωστόσο, στο βιβλίο του Γιάννη Κόκκωνα «Οι μαθητές του Κεντρικού Σχολείου», στο υπ’ αριθ. 186 έγγραφο, ο Γ.Α. Αγγελόπουλος, «νέος οικογενείας τιμίας εκ των Καλαβρύτων», ζητά από τον Γραμματέα Εκκλησιαστικών και Εθνικής Παιδείας Νικόλαο Χρυσόγελο να γίνει υπότροφος στο Κεντρικό Σχολείο, ως «ορφανός και άπορος… εστερούμενος και αυτά τα προς το ζην». Εκθέτοντας τα γεγονότα της ζωής του, ο υποψήφιος μαθητής αναφέρει, με κάποια δυσαρέσκεια, ότι από τον ερχομό του Κυβερνήτη ήταν «υπηρέτης του κυρίου Ιω. Δομπόλη στην Αίγινα για 19 μήνες». Το έγγραφο έχει ημερομηνία 27 Ιανουαρίου 1831, ο Δομπόλης όμως δεν ήταν πλέον στην Αίγινα.

 

Στις 18 Νοεμβρίου του 1829, δύο μήνες μετά τη μεταφορά της Κυβέρνησης στο Ναύπλιο, παραιτήθηκε για λόγους υγείας. Οι δύσκολες συνθήκες ζωής και παλιά προβλήματα της υγείας του –σε νεαρά ηλικία είχε προσβληθεί από φυματίωση– δεν του επέτρεπαν άλλη μετακίνηση. Παρέδωσε την υπηρεσία του, μετά από διετή σχεδόν θητεία με παραδειγματική τάξη, και, έχοντας ως αντάλλαγμα «την ευγνωμοσύνη του Έθνους», έφυγε για την Αγία Πετρούπολη, όπου τα επόμενα 20 χρόνια φρόντισε για την αποκατάσταση της υγείας του και την αύξηση της περιουσίας του.

 

Η διαθήκη του
Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, ο Δομπόλης βυθίστηκε σε βαθιά θλίψη. Έχοντας υπηρετήσει σε όλη του τη ζωή τον κερδώο Ερμή, αποφάσισε πλέον να καταθέσει τα αγαθά που είχε συγκεντρώσει από αυτόν στον βωμό του λόγιου Ερμή.
Στις 4 Φεβρουαρίου 1849, στην Αγία Πετρούπολη συνέταξε τη διαθήκη του: ένα πολύ μεγάλο μέρος των χρηματικών του καταθέσεων στη Ρωσική Αυτοκρατορική Τράπεζα θα το εισέπραττε το Ελληνικό Δημόσιο μετά από χρόνια, το 1906, με τον όρο το ποσό που θα σχηματιζόταν μαζί με τους τόκους να χρησιμοποιηθεί για την ίδρυση και τη λειτουργία πανεπιστημίου, στην Αθήνα ή όπου θα ήταν τότε η πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, το οποίο θα έλεγαν «Καποδιστριακόν».

 

Στη διαθήκη του, επίσης, ανέφερε ότι το πανεπιστήμιο αυτό θα έπρεπε να έχει, εκτός των άλλων επιστημονικών οργάνων και εργαστηρίων, και ιδιαίτερο παρεκκλήσιο για να εκκλησιάζονται σε αυτό οι φοιτητές.
Η είδηση για τη μυθική διαθήκη έγινε γνωστή στην Ελλάδα το 1851, προκαλώντας ενθουσιασμό και αφυπνίζοντας επιθυμίες. Ο πρεσβευτής μας στην Αγία Πετρούπολη Κ. Ζωγράφος επιφορτίσθηκε να μεταπείσει τον Δομπόλη, ισχυριζόμενος ότι το Έθνος είχε ανάγκη της δωρεάς του (1.200.000 δρχ.) άμεσα, και να του αλλάξει την απόφαση. Εκείνος έμεινε ακλόνητος. «Ότε το 1809 εγνώρισα τον μακαρίτη κόμητα Καποδίστριαν Ιωάννην, κατόπιν Κυβερνήτην της Ελλάδος, υπεσχέθημεν αλλήλοις να μεταχειρισθώμεν παν μέσον προς διάδοσιν της δημοσίας παιδεύσεως εν Ελλάδι· έκτοτε ο σταθερός σκοπός της ζωής μου υπήρξε να κατορθώσω να εκπληρώσω πρεπόντως την δοθείσαν υπόσχεσίν μου» έγραφε στη διαθήκη του.
Πέθανε 81 ετών, το 1850, άγαμος και άτεκνος, διακριτικά και αθόρυβα. Μία τοιχογραφία που τον απεικόνιζε στην εκκλησία του χωριού του έχει προ πολλού καταστραφεί. Ένα χρυσό δαχτυλίδι με το μονόγραμμά του, δώρο του Κυβερνήτη, εκτίθεται στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.

 

Ο τάφος του ταπεινού ανθρώπου βρίσκεται στο νεκροταφείο της Μονής Αλεξάνδρου Νιέφσκι στην Αγία Πετρούπολη, εκεί που έχουν αιώνια κατοικία ο Μέγας Πέτρος, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Πούσκιν, ο Τσαϊκόφσκι και ο Ντοστογιέφσκι.

 

 

Το Καποδιστριακό –και όχι Δομπόλειο– Πανεπιστήμιο
Το 1911 το ελληνικό κράτος έλαβε από τη Ρωσική Αυτοκρατορική Τράπεζα 7,7 εκατ. δραχμές, ποσό ιλιγγιώδες για την εποχή. Προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι όροι του κληροδοτήματος Δομπόλη, το Πανεπιστήμιο της Αθήνας, που είχε ιδρυθεί από τον Όθωνα, διαιρέθηκε σε «Εθνικόν Πανεπιστήμιον», που περιελάμβανε τις σχολές Ιατρική, Φυσικομαθηματική και Φαρμακευτική, και σε «Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον», με τη Φιλοσοφική, Θεολογική και Νομική σχολή. Η διχοτόμηση του υπάρχοντος πανεπιστημίου κατέστησε δυνατή τη χρήση της δωρεάς, αφού έτσι το νέο ίδρυμα εκπλήρωνε τον όρο του διαθέτη: είχε το όνομα του Ιω. Καποδίστρια!
Ο Δομπόλης, που γνώριζε πόσο μεγάλη ήταν η επιθυμία του φίλου του να ιδρυθεί πανεπιστήμιο στην Ελλάδα, επέβαλε στο ανώτατο ίδρυμα της χώρας όχι το δικό του όνομα, αλλά το όνομα εκείνου που είχε χρεωθεί την εσφαλμένη και άδικη γνώμη, κατηγορία μάλλον, ότι ήταν «φωτοσβέστης», αντίθετος στη σύσταση πανεπιστημίου!

 

*Προνόη Θεολογίδου, Φιλόλογος, Μέλος της Επιτροπής «Αίγινα 2021»

Διαβάστε επίσης

Η άφιξη του Καποδίστρια και τα μασκαρέματα της Ιστορίας στον Άγιο Βασίλη! – Άρθρο της Προνόης ΘελογίδουΠρονόη Θεολογίδου

Άρθρο της γνωστής Φιλολόγου Προνόης Θεολογίδου για το Saronic Magazine Απορίες και ερωτηματικά δημιουργεί το πρόσφατο δημοσίευμα του Aeginaportal σχετικά με την απόφαση του Διοικητ...