Προχωρώντας τέτοια εποχή στο Πάρκο του Σκοπευτηρίου της Καισαριανής, έναν όχι πολύ μεγάλο, αλλά σίγουρα υπερπολύτιμο πνεύμονα πρασίνου στη χιλιοτραγουδισμένη συνοικία της Αθήνας, μέσα στην ανθισμένη φύση, στα κελαηδήματα των πουλιών και τις φωνές των παιδιών που παίζουν, είναι αδύνατον να μη συναισθανθεί κανείς το τεράστιο ιστορικό και αξιακό φορτίο που κουβαλάει αυτή η περιοχή.

Η ευδιαθεσία και η αισιοδοξία της άνοιξης δίνουν σταδιακά τη θέση τους σε μια αδιόρατη μελαγχολία και μια νοσταλγία για πράγματα που δεν έχει ζήσει ο επισκέπτης, καθώς ελάχιστοι είναι πλέον οι επιζώντες με καθαρή μνήμη των γεγονότων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής στη χώρα μας.

Κι όμως, σε αυτό τον μικρό τόπο οι επισκέπτες συναντιούνται με ένα λαμπρό όσο και μαρτυρικό κεφάλαιο της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας. Οσο πλησιάζεις στον τοίχο όπου οι Γερμανοί κατακτητές εκτέλεσαν εκατοντάδες Ελληνες πατριώτες, τα βήματα, θέλοντας και μη, βαραίνουν. Αναλογίζεσαι τον βαρύ φόρο αίματος που πλήρωσαν αθώοι Ελληνες στον βωμό της ναζιστικής προσπάθειας με ανήκουστες θηριωδίες να κάμψει το εθνικό αγωνιστικό τους φρόνημα και να επιβραδύνει τον ερχομό της λυτρωτικής απελευθέρωσης.
Βλέπεις τον τοίχο των εκτελέσεων με τα κυπαρίσσια να ορθώνονται πίσω του, εικόνες που ταιριάζουν και σε νεκροταφείο, σιωπηλοί μάρτυρες της αγριότητας των κατακτητών και του ηρωισμού των Ελλήνων. Κάθε δέντρο, πέτρα, το χώμα, ο θάμνος κρύβουν ίσως και μια μικρή ιστορία κάποιου από τους εκτελεσμένους, έχουν αντικρίσει την τελευταία του ματιά πριν τον θερίσουν τα μυδράλια των εκτελεστών-δολοφόνων. Ενας ιερός χώρος στη μνήμη των αγωνιστών για την ελευθερία της Ελλάδας.

Γη ποτισμένη με αίμα στην κυριολεξία, ο ιστορικός το επιβεβαιώνει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο: μετά την εκτέλεση των 200 αγωνιστών την Πρωτομαγιά του 1944, οι Γερμανοί ούτε καν σκέφτηκαν να καθαρίσουν τον χώρο από τα αίματα των θυμάτων τους. Λίγες ημέρες μετά, όταν έφεραν την επόμενη φουρνιά μελλοθανάτων, αυτοί γλιστρούσαν ανάμεσα σε αίματα ανακατεμένα με το νερό της βροχής, σχηματίζοντας κόκκινες λασπώδεις λιμνούλες.

Ανατριχιαστικό; Οι λέξεις χάνουν το νόημά τους. Οι Γερμανοί βρήκαν τη λύση. Τους πήγαν από την άλλη μεριά του τοίχου, για να ολοκληρώσουν το αποτρόπαιο έργο τους.Λίγα βήματα πιο πέρα, το «Χάραμα». Ο,τι έχει απομείνει από αυτό. Ενα σύμβολο της μεταπολεμικής ζωής της Αθήνας, ειδικότερα του λαϊκού τραγουδιού, σήμερα ερείπιο, με γκράφιτι, λαμαρίνες και μπαλώματα. Ενας χώρος που συνδέθηκε αρχικά με τον Γιώργο Παπαϊωάννου και στον οποίο μεγαλούργησε στη συνέχεια ο Βασίλης Τσιτσάνης, συνοδεία της Σωτηρίας Μπέλλου, ενώ το στίγμα τους έδωσαν και πολλοί ακόμα καλλιτέχνες. Εκεί διασκέδασαν πρωθυπουργοί, μεγαλοεπιχειρηματίες, επιστήμονες και προβεβλημένες προσωπικότητες, ανακατεμένοι με απλούς ανθρώπους, υπό τους ήχους της αυθεντικότερης έκφρασης της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Για τους πιστούς του ήταν ένας τόπος λατρείας, ένα πολιτιστικό, ψυχαγωγικό και μορφωτικό τέμενος. Με το όνομά του με μπογιά, σήμερα, να υπενθυμίζει περί τίνος επρόκειτο.

Η ανάπλαση και οι εμπλοκές

Αυτός ο ιστορικά φορτισμένος και ταλαιπωρημένος, αλλά από την φυσική οπτική ευλογημένος χώρος, καθώς έχει διασωθεί γύρω από έναν τσιμεντένιο κλοιό, πρόκειται να αναπλαστεί. Η Καισαριανή είναι πυκνοδομημένη, αλλά με μια ιδιαίτερη ομορφιά καθώς έχουν διασωθεί πολλά σπίτια, ολόκληρες περιοχές της από την εποχή της εγκατάστασης των προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Και το πράσινο δεν είναι και λίγο, καθώς τη σκεπάζουν ο Υμηττός και το ομώνυμο δάσος, ενώ υπάρχει και ο τεράστιος πνεύμονας της Πανεπιστημιούπολης, που τη χωρίζει από τα Ιλίσια και του Ζωγράφου. Επ’ ουδενί όμως, αυτά περιορίζουν τη σημασία του Πάρκου του Σκοπευτηρίου συνακόλουθα της ανάπλασής του.

Το φιλόδοξο σχέδιο ύψους 6 εκατ. ευρώ, υπό το πλαίσιο του προγράμματος Ανάπτυξης και Αλληλεγγύης για την Τοπική Αυτοδιοίκηση «Αντώνη Τρίτσης» του υπουργείου Εσωτερικών, αντιμετωπίζει προβλήματα στην υλοποίησή του. Πήγε να ξεκινήσει, αλλά σταμάτησε θυμίζοντας εν πολλοίς τη σχεδόν παγιωμένη πορεία πολλών ελληνικών μεγάλων και μικρών έργων που αμφισβητούνται, παλινδρομούν και τελικά παγώνουν για ικανό χρονικό διάστημα εξαιτίας δικαστικών προσφυγών. Στα οποία ουκ ολίγες φορές πίσω τους βρίσκονται οι περίφημες «συλλογικότητες», που άλλοτε για σοβαρή -είναι αλήθεια- αιτία, άλλοτε όμως όχι και τόσο, μπλοκάρουν επί μακρόν ή και επ’ αόριστον διάφορα έργα. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι η υπεράσπιση των «δικαιωμάτων» του κορμοράνου στην περίπτωση της ανάπλασης του Ελαιώνα και του νέου γηπέδου του ΠΑΟ, όπως και άλλα πολλά συναφή.

Οι προσφυγές συχνά θέτουν σημαντικά, ενίοτε ανυπέρβλητα εμπόδια σε διάφορα σημαντικά έργα στο όνομα της υπεράσπισης πότε πραγματικών περιβαλλοντικών ανησυχιών, συχνά όμως στον βωμό μικροσυμφερόντων, ιδεοληπτικών εμμονών και πεισματικών αρνήσεων σε ό,τι καινούριο και σύγχρονο.

Σε κάθε περίπτωση, σε μια ανάλογη διελκυστίνδα βρίσκεται και η ανάπλαση του Πάρκου του Σκοπευτηρίου Καισαριανής. Στο επίκεντρο δικαστικής διένεξης μεταξύ δήμου και ομάδας κατοίκων, που αντιτίθενται πρωτίστως στην κοπή 40 δέντρων, τα οποία εφάπτονται -τα ίδια ή το ρίζωμά τους- με τα εντός του Πάρκου ιστορικά κτίρια στα οποία θα γίνουν οι εργασίες ανάπλασης, παρότι προβλέπεται η φύτευση στη θέση τους 180 νέων δέντρων και ενώ μετά από νέες συζητήσεις η κοπή περιορίστηκε στα 25.

Η «Συνέλευση κατοίκων Καισαριανής και πέριξ για την υπεράσπιση του Σκοπευτηρίου» κατήγγειλε τον σχεδιασμό της ανάπλασης, υποστηρίζοντας ότι θα οδηγήσει σε εμπορευματοποίηση. Ο δήμος διαψεύδει κατηγορηματικά κάθε τέτοιο ενδεχόμενο. Η «Συνέλευση των κατοίκων» προσέφυγε στη Δικαιοσύνη και πέτυχε τον Αύγουστο του 2024 να μπλοκάρει την ανάπλαση με ασφαλιστικά μέτρα. Συγχρόνως, η εκλεγείσα το 2023 δημοτική αρχή του Ηλία Σταμέλου αποκάλυπτε ότι η προηγούμενη δημοτική αρχή του Χρήστου Βοσκόπουλου δεν είχε εξασφαλίσει τις απαραίτητες άδειες από το Δασαρχείο για την κοπή των δέντρων και δεν ενημέρωσε τη διάδοχό της.

Η οριστική απόφαση αναμένεται σύντομα. Το project, πάντως, θα μπορούσε να συνεχιστεί, καθώς το Διοικητικό Εφετείο ζήτησε αναστολή των έργων μόνο στην περιοχή όπου θα κοπούν τα δέντρα. Ωστόσο, προέκυψε άλλη διένεξη, μεταξύ δήμου και εργολάβου. Τα έργα σταμάτησαν, ο εργολάβος ζήτησε λύση της σύμβασης, αλλά το Δημοτικό Συμβούλιο στις 27 Μαρτίου απέρριψε ομόφωνα το αίτημά του, αποφασίζοντας συγχρόνως παράταση 15 μηνών για την ολοκλήρωση του έργου. Στις 16 Απριλίου έληγε ο συμβατικός χρόνος αποπεράτωσης. Ο νυν δήμαρχος με κάθε ευκαιρία τονίζει πως το έργο της ανάπλασης θα ολοκληρωθεί.

Τι προβλέπεται

Η σύμβαση είχε υπογραφεί ακριβώς έναν χρόνο νωρίτερα, με εργοταξιακή έναρξη των εργασιών στις 9 Μαΐου του 2024. Προβλέπει τη μετατροπή του Πάρκου σε Πολυχώρο Πολιτισμού, περιλαμβάνοντας:

¦ Ανάπλαση του ιστορικού κέντρου διασκέδασης «Χάραμα». Προβλέπεται ανακαίνιση της σάλας του κέντρου, που θα διατηρηθεί αυτούσια, φέροντας την ονομασία «Αίθουσα Τσιτσάνη». Στο κτίριο θα δημιουργηθεί αίθουσα εκδηλώσεων και παραστάσεων. Θα λειτουργούν ωδείο εκμάθησης λαϊκής μουσικής και παραδοσιακών οργάνων, καθώς και αίθουσα μαθημάτων παραδοσιακών χορών και μπαλέτου. Επίσης, ένας μικρός εκθεσιακός χώρος για το ρεμπέτικο τραγούδι, στούντιο ηχογραφήσεων και αναψυκτήριο.

¦ Ανάπλαση του κτιρίου των πρώην γραφείων της Σκοπευτικής Εταιρείας, που θα διαμορφωθεί σε Δημοτική Βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο, η οποία θα φιλοξενήσει και όλα τα συγγράμματα που αφορούν τον Μικρασιατικό Πολιτισμό και την Εθνική Αντίσταση. Θα μετατραπεί συγχρόνως και σε πολυχώρο πολιτιστικών δραστηριοτήτων περιλαμβάνοντας εικαστικά εργαστήρια. Ενα ανοιχτό θέατρο 800 θέσεων θα κατασκευαστεί ακριβώς μπροστά από τον πολυχώρο και θα φιλοξενεί θεατρικές, μουσικές και χορευτικές παραστάσεις, εκδηλώσεις, ομιλίες, συνέδρια, καλλιτεχνικές εκθέσεις, κινηματογραφικές προβολές κ.ά.

¦ Δημιουργία μικρού στίβου με ανοιχτές αθλητικές εγκαταστάσεις, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται χωμάτινο γήπεδο. Προβλέπεται και η τοποθέτηση υπερσύγχρονων οργάνων γυμναστικής, συνιστώντας ένα «δέντρο γυμναστικής», δείγμα πρωτοπόρου σχεδιασμού για εξωτερικούς χώρους γυμναστικής, από τα ελάχιστα στη χώρα.

¦ Σημειακό επανασχεδιασμό της «Πλατείας των 200», με διατήρηση της διάταξης των υφιστάμενων σιντριβανιών. Ακόμη, διευθέτηση της οργάνωσης της πλατείας, αποκατάσταση δαπεδοστρώσεων και αντικατάσταση εξοπλισμού όπου απαιτείται, με σεβασμό στο γενικό ύφος της και με έμφαση στο κεντρικό μνημείο. Στόχος, η διαμόρφωση ενός ενιαίου επίπεδου προσβάσιμου χώρου με επιδαπέδιο φωτισμό και πίδακες νερού.

¦ Διευθετήσεις για τις υποδομές για τα ζώα συντροφιάς και τους επισκέπτες-συνοδούς τους, παρεμβάσεις προσβασιμότητας, τοποθετήσεις νέων φωτιστικών σωμάτων και υπαίθριων καθιστικών, φύτευση 180 νέων δέντρων, καθώς και ενίσχυση της πυρασφάλειας με δημιουργία δύο δεξαμενών πυρόσβεσης.

Πώς έγινε τόπος μαρτυρίου

Οι Γερμανοί επέλεξαν το Σκοπευτήριο για τις εκτελέσεις Ελλήνων αγωνιστών. Η πρώτη έγινε την Τρίτη 26 Μαΐου του 1942. Δύο αδέρφια, οι πρώτοι μάρτυρες. Αγγελος και Μαρίνος Μπάρκας, μόλις 24 και 19 ετών, αντίστοιχα. Είχαν κατηγορηθεί για σαμποτάζ σε γερμανικό στρατώνα.

Οι εκτελέσεις στο Σκοπευτήριο ήταν έκτοτε συχνές, υποκινούμενες κατά κανόνα από την εκδικητικότητα των Γερμανών απέναντι σε αντιστασιακές ενέργειες των Ελλήνων. Το 1942 εκτελέστηκαν 13, το 1943 147 και το 1944 440 πατριώτες. Ακόμη και 25 αντιφασίστες στρατιώτες του κατακτητή, 20 Ιταλοί και 5 Γερμανοί. Σαράντα οκτώ φορές πέρασαν το κατώφλι του Σκοπευτηρίου τα γερμανικά εκτελεστικά αποσπάσματα. Η απόσταση βολής των θυμάτων ήταν 8-10 μέτρα.

Ο Μάιος του 1944 ήταν μακράν ο πιο ματωμένος. Οι Γερμανοί έχαναν τον πόλεμο, μαζί και κάθε έλεγχο του απίστευτου μένους τους κατά των αντιπάλων τους παντού. Ετσι και στην Ελλάδα, έτσι και στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Κορυφαία, συνάμα τραγικότερη στιγμή στην ιστορία του, η εκτέλεση 200 πατριωτών την Πρωτομαγιά. Η συντριπτική πλειονότητά τους ήταν έγκλειστοι της Ακροναυπλίας και της Ανάφης, που η μεταξική δικτατορία είχε παραδώσει στα κατοχικά στρατεύματα.

Ηταν αντίποινα για τον θάνατο τεσσάρων Γερμανών, του υποστράτηγου Φραντς Κρεχ και τριών συνοδών του, όταν η αυτοκινητοπομπή τους έπεσε σε ενέδρα τμήματος του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου λίγο έξω από τους Μολάους Λακωνίας.

Οι περισσότεροι μεταφέρθηκαν για την εκτέλεση από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου. Στη διαδρομή έριχναν σημειώματα για τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τα οποία περισυνέλεγαν Καισαριανιώτες. Οι καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα.

Οι Γερμανοί τούς εκτέλεσαν σε ομάδες των 20. Χρειάστηκαν τρία μεγάλα φορτηγά για τη μεταφορά των 200 πτωμάτων στο Γ’ Νεκροταφείο της Νίκαιας. Τους έθαψαν σε κοινούς λάκκους.

Κάποιες λεπτομέρειες των εκτελέσεων, όμως, είναι συγκλονιστικές. Οταν οι πρώτοι 20 πήραν τις θέσεις τους, ο διερμηνέας, Ναπολέων Σουκατζίδης, κρατούμενος κι αυτός -και βέβαια μελλοθάνατος- διατάχθηκε να τους ρωτήσει αν έχουν κάτι να πουν. Απάντησαν: «Ζήτω η Ελλάδα! Ζήτω η λευτεριά!». Ακολούθησαν οι ριπές του θανάτου.

«Η δεύτερη εικοσάδα να προχωρήσει», μετέφρασε την επόμενη διαταγή ο Σουκατζίδης. Προσθέτοντας δακρυσμένος: «Εσείς, φίλοι, είναι η διαταγή να φορτώσετε τα πτώματα σε τούτο το αυτοκίνητο»...

Το έκαναν με λυγμούς για τους νεκρούς αδερφούς τους και ενώ ακολουθούσε η δική τους σειρά. Το ίδιο ανατριχιαστικό σκηνικό επαναλήφθηκε πολλές φορές. Και όταν ήρθε η σειρά της τελευταίας εικοσάδας και μαζί και του διερμηνέα, ο Γερμανός επικεφαλής τού πρότεινε να τον εξαιρέσει. Αλλά όταν απάντησε καταφατικά στο ερώτημά του αν άλλος κρατούμενος θα έπαιρνε τη θέση του, δέχτηκε το ράπισμα: «Από σας δεν δέχομαι ούτε χάρη, ούτε συμπόνοια. Είμαι Ελληνας». Ο Γερμανός κάμφθηκε και πρότεινε το χέρι στον Σουκατζίδη, να τον συγχαρεί για την ανδρεία και τη γενναιότητά του. «Δεν αγγίζω εγώ χέρι δημίου», του είπε. Πυρ. Τέλος, στο πάνθεον των ηρώων.

Οι άλλες δύο

Το επόμενο δεκαήμερο ακολούθησαν άλλες δύο μαζικές εκτελέσεις Ελλήνων πατριωτών, λιγότερο γνωστές ίσως, αλλά εξίσου αποτρόπαιες.

Στις 4 Μαΐου οι Γερμανοί επενέβησαν στα γραφεία της Τηλεφωνικής Εταιρείας -προγόνου του ΟΤΕ-, όπου οι εργαζόμενοι είχαν πραγματοποιήσει και απεργίες. Με τη συνδρομή Ελλήνων καταδοτών, που παρέδωσαν ονομαστικό κατάλογο των απεργών στους Γερμανούς, εισέβαλαν στα κτίρια της εταιρείας στη Σταδίου 15 και την οδό Κωλέττη και συνέλαβαν 250 εργαζομένους. Τους μετέφεραν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, επέλεξαν 15 και τους οδήγησαν προς εκτέλεση στην Καισαριανή στις 7 Μαΐου.

Στις 10 Μαΐου οι ναζί εκτέλεσαν εκεί άλλους 92 κρατούμενους αντιστασιακούς. Ανάμεσά τους ένα 19χρονο παιδί, ο Νίκος Νικολάου Γλέζος. Ο δυόμισι χρόνια μικρότερος αδερφός του Μανώλη Γλέζου. Σπούδαζε στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία, μπήκε από νωρίς στην Αντίσταση και το φθινόπωρο του ’42 στην ΕΠΟΝ δρώντας με το ψευδώνυμο «Φωκάς». Ενα γελαστό, αλλά και ριψοκίνδυνο παιδί, όπως ο αδερφός του. Συνεργάτες των Γερμανών τον κατέδωσαν και συνελήφθη στις 13 Απριλίου του 1944 στην πλατεία Συντάγματος. Βασανίστηκε στα κρατητήρια της οδού Μέρλιν και στη συνέχεια στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Από εκεί μεταφέρθηκε μαζί με άλλους 91 συγκρατούμενούς του προς εκτέλεση στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

Πρόλαβε να αφήσει λίγα λόγια στην οικογένειά του και την Ιστορία. Γραμμένα στην άσπρη φόδρα του σκούφου του, με μελανί μολύβι. Την πέταξε στη συμβολή Ιεράς Οδού και Κωνσταντινουπόλεως ενώ το καμιόνι του θανάτου τον μετέφερε. Περίοικοι έτρεξαν, πήραν το μήνυμα και το παρέδωσαν στην οικογένειά του. Εγραφε: «Αγαπητή μητέρα. Σας φιλώ, χαιρετισμούς, σήμερα πάω για εκτέλεση πέφτοντας για τον Ελληνικό Λαό, Γλέζος Νίκος, Παραμυθίας 40».

Τρία χρόνια αργότερα, τέλη Ιουνίου του 1947, στο Γ’ Νεκροταφείο έγινε η εκταφή των εκτελεσμένων, αναγνωρίστηκε η σορός του και η αποδοχή του θανάτου από τη μητέρα του. Μέχρι τότε αρνιόταν να δεχτεί ότι ο Νίκος εκτελέστηκε. Τον περίμενε να γυρίσει από την αιχμαλωσία καρτερώντας τον στον σιδηροδρομικό σταθμό όπου έφταναν τα τρένα από τη Γερμανία, κρατώντας τη φωτογραφία του και ρωτώντας τους διερχόμενους αν τον είχαν δει.

Το κέντρο-θρύλος

Το «Χάραμα» υπήρξε ένας θρύλος της νυχτερινής ζωής της Αθήνας για πολλές δεκαετίες. Ενα μικρό μαγαζί, καλά κρυμμένο μέσα στο ιστορικό Πάρκο της Καισαριανής, σχεδόν δίπλα στο μνημείο πεσόντων. Το εγκαινίασε μεταπολεμικά ο θρυλικός Πάνος Γαβαλάς, με άλλο όνομα.

Η απογείωση ήρθε όταν άλλαξε χέρια. Το 1964 το πήρε ο επιχειρηματίας Κίμωνας Φαραντζής, που είχε άριστες διασυνδέσεις με κορυφαίους καλλιτέχνες, ιδίως τραγουδιστές. Με συνέταιρο τον Κώστα Παπαλαζάρου, έναν θρύλο της παλαίστρας ο οποίος έθελγε τα πλήθη που συνέρρεαν τα καλοκαίρια τότε στα πολύ δημοφιλή φεστιβάλ κατς στο γήπεδο της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Ο Φαραντζής έπεισε τον σπουδαίο του ρεμπέτικου, Γιάννη Παπαϊωάννου, να συνεργαστούν. Το κέντρο μετονομάστηκε τότε σε «Χάραμα» από το πασίγνωστο τραγούδι του Παπαϊωάννου «Πριν το χάραμα μονάχος, εξεκίνησα...». Σύντομα ο Φαραντζής έπεισε και τον Βασίλη Τσιτσάνη να μπει στο σχήμα με τον Παπαϊωάννου.

«Συννεφιασμένη Κυριακή»

Αυτό ήταν. Το «Χάραμα» μετατράπηκε σε μουσικό στέκι με πλατύ κοινό. Καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, διανοούμενοι και πολιτικοί συνυπήρχαν με απλούς εργαζομένους και φοιτητές. Και συνέχισε στην κορυφή της επιτυχίας παρά τον θάνατο του Παπαϊωάννου το 1973. Πέρα από την εμβληματική Σωτηρία Μπέλλου, που συνεργάστηκε με τον Τσιτσάνη στο «Χάραμα» για 10 χρόνια, αλλά μόνο μία φορά κάθισαν και οι δύο μαζί στο πάλκο, το 1976, στο πλευρό του κορυφαίου συνθέτη παρέλασαν οι κορυφαίες νεότερες γυναικείες φωνές της Ελλάδας: Βίκυ Μοσχολιού, Χάρις Αλεξίου, Δήμητρα Γαλάνη μέχρι και η Μαρίζα Κωχ, η Τάνια Τσανακλίδου, η Αλεξάνδρα και η Χαρούλα Λαμπράκη.

Στην πίστα του έριχναν τις στροφές τους ο Γιάννης Τσαρούχης λέγοντας ότι «το “Χάραμα” μας χαρίζει πολιτισμό», ο Ανδρέας Παπανδρέου με την Μπέλλου να αναφωνεί ότι «όταν ανέβαινε στην πίστα ήταν σαν να κατεβαίνουν τα Χερουβείμ». «Της Γερακίνας ο γιος», «Συννεφιασμένη Κυριακή», «Το βαπόρι απ’ την Περσία» ήταν τα τραγούδια που ζητούσαν οι θαμώνες. Σύχναζαν ο Χαρίλαος Φλωράκης, αλλά και ο Αριστοτέλης Ωνάσης, τα ζευγάρια Παπαμιχαήλ - Βουγιουκλάκη και Καζάκου - Καρέζη και πολλοί ακόμη, έχοντας στις διπλανές παρέες απλούς ανθρώπους του μεροκάματου. Γιατί το «Χάραμα» ήταν προσιτό ακόμα και σε αυτούς. Χωρίς πολυτελή διακόσμηση, ήταν λιτό και σύμφωνο με την απλότητα και το ήθος των σπουδαίων καλλιτεχνών που εμφανίζονταν.

Μετά τον θάνατο του Τσιτσάνη το 1984, το «Χάραμα» παρήκμασε, με εξαίρεση μια περίοδο με τη Δήμητρα Γαλάνη στις αρχές της δεκαετίας του 1990.

 

protothema.gr