Ζοζέ Σαραμάγκου: Εκατό χρόνια από τη γέννηση του
Στις 16 Νοεμβρίου του 1922, γεννήθηκε ο Πορτογάλος νομπελίστας συγγραφέας, ποιητής, σεναριογράφος και δημοσιογράφος, Ζοζέ ντε Σόζα Σαραμάγκου (Jose de Sousa Saramago).
Ο Σαραμάγκου ήταν εγγονός ακτημόνων χωρικών από το χωριό Αζινιάγκα της Πορτογαλίας, ενός μικρού χωριού 100 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Λισαβόνας. Το “σαραμάγκου” δεν είναι το οικογενειακό του όνομα, αλλά μια λέξη που προστέθηκε τυχαία δίπλα στο πατρικό του επίθετο “Ντε Σόζα”, κατά την καταγραφή της γέννησής του στο Ληξιαρχείο. Η λέξη σημαίνει “άγριο ποώδες φυτό” και από τότε παρέμεινε μόνιμα δίπλα στο κανονικό του όνομα. Το 1924 η οικογένεια Σαραμάγκου μετακόμισε στη Λισαβόνα. Λίγους μήνες αργότερα, βίωσε την απώλεια του κατά 2 χρόνια μεγαλύτερου αδελφού του συγγραφέα, Φρανσίσκο.
Οικονομική αδυναμία της οικογένειας ανάγκασε τον Σαραμάγκου να φοιτήσει σε τεχνικό Γυμνάσιο, παρά το γεγονός ότι ήταν πολύ καλός μαθητής. Μετά την αποφοίτησή του από εκεί, για δύο χρόνια, εργάσθηκε ως μηχανικός αυτοκινήτων. Αργότερα ξεκίνησε να εργάζεται σε εκδοτική επιχείρηση, όπου και συνέχισε αρχικά ως μεταφραστής, στη συνέχεια ως δημοσιογράφος και αρκετά αργότερα ως συγγραφέας, όταν ήταν πλέον σε θέση να συντηρήσει τον εαυτό του μέσα από αυτήν την ιδιότητα. Διετέλεσε διευθυντής έκδοσης της εφημερίδας Diario de Noticias, θέση που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει μετά από τα πολιτικά γεγονότα του 1974-75 και την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στην Πορτογαλία, που όμως ελεγχόταν από τη συντηρητική παράταξη.
Ο συγγραφέας συνήθιζε να περνά τις διακοπές του στο χωριό των γονιών του, κοντά στους παππούδες του. Ο τρόπος με τον οποίο ο παππούς του αποχωρίστηκε τα λιγοστά δένδρα που υπήρχαν στην αγροτική του κατοικία, όταν αναχωρούσε για μια θεραπεία στη Λισαβόνα από την οποία δεν θα επέστρεφε ποτέ, σημάδεψε τον συγγραφέα για όλη του τη ζωή. «Πέρασε από όλα τα δένδρα, αγκαλιάζοντάς τα με τη σειρά, κλαίγοντας, λέγοντάς τους αντίο. Βλέποντας κάτι τέτοιο, αν δεν σε σημαδέψει, τότε δεν έχεις αισθήματα», θα δήλωνε αργότερα ο συγγραφέας.
Τα έργα του Σαραμάγκου δίνουν έμφαση στον παράγοντα «άνθρωπο». Κάποια από αυτά μπορούν να θεωρηθούν αλληγορικά και γενικά, χαρακτηρίζονται από μία τάση να παρουσιάζουν ανατρεπτικές όψεις και απόψεις. Το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο Γη της Αμαρτίας (1947) δεν κίνησε την προσοχή του αναγνωστικού κοινού, παρά μόνο μετά την έκδοση και διεθνή αναγνώριση του μυθιστορήματός του, Το Χρονικό του Μοναστηριού. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Πορτογαλίας από το 1969 και δεδηλωμένος ως άθεος, δέχθηκε δεινή αμφισβήτηση από τη χώρα του, ειδικά μετά από την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του με τίτλο Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον. Αντιδράσεις μελών της καθολικής κοινότητας της χώρας σε συνδυασμό με την τότε συντηρητική της κυβέρνηση απέρριψαν την υποψηφιότητα του συγγραφέα για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας, αναγκάζοντας τον εμμέσως να αποσυρθεί με την τότε σύζυγό του, στο νησί Λανθαρότε, νησί του συμπλέγματος των Καναρίων Νήσων.
Στην πιο όψιμη συγγραφική του περίοδο, ο Σαραμάγκου συχνά πραγματεύεται φανταστικά σενάρια, όπως στο μυθιστόρημά του Η Πέτρινη Σχεδία, γραμμένο το 1986 ή στο Περί Τυφλότητος, γραμμένο το 1995.
Ο συγγραφέας, επικεντρωμένος στον άνθρωπο, καταπιάνεται με το υλικό του με ευαισθησία και ενσυναίσθηση. Οι λογοτεχνικοί του χαρακτήρες του βιώνουν την απομόνωση της σύγχρονης αστικής ζωής και αγωνίζονται για να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους να συνδεθούν μεταξύ τους και να οικοδομήσουν σχέσεις και δεσμούς κοινότητας, διατηρώντας ταυτόχρονα την ιδιαιτερότητα, την ατομικότητα και την αξιοπρέπειά τους, έξω από πολιτικές και οικονομικές δομές.
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, το 1998. Λίγα χρόνια πριν, το 1992, είχε ιδρύσει στη Λισαβόνα το Εθνικό Μέτωπο για την Προάσπιση του Πολιτισμού, μαζί με τον Αρμίντο Φρέιτας-Μαγκαλιάες και άλλους. Κατά τη διάρκεια του πολέμου στον Λίβανο, το 2006, υπέγραψε μια δήλωση μαζί με άλλους διανοούμενους, καταδικάζοντας αυτό που χαρακτηρίζει ως «πολύχρονη στρατιωτική, οικονομική και γεωπολιτική πρακτική, της οποίας ο πολιτικός σκοπός δεν είναι τίποτα λιγότερο παρά η εξολόθρευση του Παλαιστινιακού Λαού».
Στην προσωπική του ζωή έκανε δύο γάμους. Η δεύτερη, τελευταία και κατά πολύ νεότερή του σύντροφος της ζωής του, η Ισπανίδα δημοσιογράφος Πιλάρ δελ Ρίο, είναι η επίσημη μεταφράστρια των βιβλίων του στα ισπανικά.
Πέθανε στις 18 Ιουνίου του 2010
