Η Ευρώπη αναζητά αυτάρκεια σε σπάνιες πρώτες ύλες - Ρεπορτάζ του Κώστα Αργυρού

Στόχος να περιοριστεί η εξάρτηση απο τρίτες χώρες για σπάνια ορυκτά όπως το λίθιο, το κοβάλτιο ή το νικέλιο, που είναι πλέον ζωτικής σημασίας για την παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας από την ευρωπαϊκή βιομηχανία

 Πιθανώς όλοι θα έχετε ακούσει τις συζητήσεις, που γίνονται κατά καιρούς για την φιλοδοξία της ΕΕ να περιορίσει την ενεργειακή της εξάρτηση από τρίτες χώρες. Εξίσου και ίσως ακόμα περισσότερο φιλόδοξο είναι το σχέδιο για την αυτάρκεια της Ευρώπης σε σημαντικές πρώτες ύλες κυρίως ορυκτά όπως το λίθιο, το νικέλιο, το κοβάλτιο και οι αποκαλούμενες σπάνιες γαίες που χρησιμοποιούνται ευρέως από τις νέες τεχνολογίες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αφενός μέσω της ολοκληρωτικής ανακύκλωσης τέτοιων υλικών αλλά και με την έναρξη εξορύξεων, όπου αυτό θεωρηθεί οικονομικά συμφέρον. Δεν είναι τυχαίο για αυτό το σκοπό ότι έχει συσταθεί μια αρμόδια «Συμμαχία της ΕΕ για τις πρώτες ύλες» (European Raw Materials Alliance, ERMA).

Τα «καύσιμα» του ψηφιακού μέλλοντος

Ο Μάρος Σέφκοβιτς, Αντιπρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ και πρώην Επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ, είχε εκφράσει τη σχετική ανησυχία του ήδη από το Νοέμβριο του 2018. Η Επιτροπή δίνει μεγάλη προσοχή στη μείωση της εξάρτησης της Ένωσης από τα ορυκτά καύσιμα, είχε δηλώσει τότε. Ωστόσο θα χρειαστούν στο μέλλον άλλες πρώτες ύλες - αυτές που είναι απαραίτητες για τον οικολογικό-ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας και της κοινωνίας, για την κατασκευή ανεμογεννητριών, ηλεκτρονικών αυτοκινήτων και πολλά άλλα. «Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί», προειδοποίησε ο Σέφκοβιτς, «έτσι ώστε η σημερινή εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο να μην αντικατασταθεί από την εξάρτηση μας από το λίθιο, το κοβάλτιο, τον χαλκό και άλλες πρώτες ύλες.» Εάν συνέβαινε αυτό, τα εξειδικευμένα μέταλλα θα ήταν στην πραγματικότητα το «νέο πετρέλαιο».

Τον περασμένο Σεπτέμβριο η Κομισιόν παρουσίασε ένα σημαντικό «σχέδιο Δράσης» που αφορά ακριβώς τέτοιου είδους πολύτιμα υλικά. Ο Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, Τιερί Μπρετόν, έθεσε για παράδειγμα εξαιρετικά φιλόδοξους στόχους για το λίθιο: Η ευρωπαϊκή ήπειρος έχει τόσο εκτεταμένα αποθέματα, που θα μπορούσε να «είναι σχεδόν αυτάρκης σε λίθιο για μπαταρίες έως το 2025», πρόβλεψε μιλώντας σε δημοσιογράφους. Σημαντικά αποθέματα λιθίου φαίνεται να υπάρχουν σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Αυστρία, η Γερμανία και η Τσεχική Δημοκρατία διαθέτουν τέτοια. Υπάρχουν επίσης υποψίες για μεγάλες ποσότητες λιθίου στη Σερβία. Μερικοί μιλούν ακόμη και για τις μεγαλύτερη «πηγή» στην Ευρώπη, που θα έκαναν μια εξόρυξή τους εξαιρετικά συμφέρουσα.

Άλλες πρώτες ύλες πρέπει επίσης να αποτελέσουν αντικείμενο εκμετάλλευσης πιο έντονα στην Ευρώπη. Το «Σχέδιο Δράσης», το οποίο δημοσίευσε η Επιτροπή στις 3 Σεπτεμβρίου, προτείνει, για παράδειγμα, την εξόρυξη των αποθεμάτων νικελίου και κοβαλτίου εντός ΕΕ. Δεν είναι ασυνήθιστο να υπάρχουν τέτοια κοιτάσματα σε περιοχές όπου είχε προηγουμένως εξορυχθεί άνθρακας. Ποιό είναι το «πρόβλημα»; Το επίπεδο των μισθών στην Ευρώπη είναι σημαντικά υψηλότερο από ό, τι στη Βολιβία ή στο Κονγκό, για παράδειγμα.

Τίποτα να μην πηγαίνει χαμένο

Μια άλλη σημαντική μορφή απόκτησης πρώτων υλών χρησιμοποιείται ήδη εκτενώς στην Ευρώπη. Είναι η ανακύκλωση. Το «Σχέδιο Δράσης» της Επιτροπής της ΕΕ αποδίδει μεγάλη σημασία όχι μόνο στη διατήρηση της ανακύκλωσης, αλλά και στην επέκτασή της όσο το δυνατόν περισσότερο. Η «Συμμαχία της ΕΕ για τις πρώτες ύλες» στοχεύει εδώ και καιρό να εντείνει τις σχετικές δράσεις, έχοντας άλλωστε επίγνωση ότι πρόκειται για έναν τομέα που τυγχάνει υψηλής κοινωνικής αποδοχής. Κανένας περιβαλλοντολόγος δεν πρόκειται να εναντιωθεί σε κάτι τέτοιο, ενώ για τις εξορύξεις υπάρχουν συχνά σοβαρές αμφιβολίες για τις παράπλευρες συνέπειες τους.

H ERMA στοχεύει να διασφαλίσει λοιπόν τις πρώτες ύλες, που χρειάζεται ο κλάδος παραγωγής για την ενέργεια και την ψηφιακή μετάβαση. Είναι σαφές ότι θα προκύψουν νέες βιομηχανικές εξαρτήσεις: τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα δεν θα χρειάζονται βενζίνη, αλλά μπαταρίες λιθίου. Οι ανεμογεννήτριες μπορεί να αντικαταστήσουν σταθμούς παραγωγής ενέργειας με καύση ορυκτού άνθρακα, αλλά απαιτούνται «σπάνιες γαίες» για την κατασκευή τους. Δεδομένου ότι οι κρίσιμες πρώτες ύλες, όπως τα ειδικά μέταλλα, στην πλειοψηφία τους εισάγονται από τρίτες χώρες, οι βιομηχανικές εξαρτήσεις απειλούν να γίνουν πολιτικές.

H Κομισιόν έδωσε μερικά εντυπωσιακά παραδείγματα: Το 68% του κοβαλτίου εισάγεται από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η οποία ταλανίζεται από κρίσεις και εμφύλιους πολέμους. Το 98% των αποκαλούμενων «σπάνιων γαιών» προέρχονται από την Κίνα. Το 98% του βορίου, το οποίο χρειάζεται η βιομηχανία ημιαγωγών, εισάγεται από την Τουρκία. Χώρες δηλαδή με τις οποίες δεν λείπουν οι εντάσεις στις σχέσεις τους με τους Ευρωπαίους. Ο κατάλογος των «κρίσιμων πρώτων υλών», που συμπεριλήφθηκε στο σχέδιο δράσης της ΕΕ, περιλαμβάνει συνολικά 30 υλικά, δηλαδή υπερδιπλάσια από εκείνα του 2011, όταν οι Βρυξέλλες δημοσίευσαν για πρώτη φορά μια τέτοια λίστα.

Συμμαχίες με αξιόπιστους προμηθευτές

Η ERMA έχει αναλάβει επίσης την αποστολή να εντοπίσει εμπόδια στην προμήθεια πρώτων υλών, να ανακαλύψει ευκαιρίες για προμήθειες και να διερευνήσει νέες επενδυτικές ευκαιρίες. Εάν δεν μπορούν να αποφευχθούν οι εξαρτήσεις από μη ευρωπαϊκές χώρες, προτεραιότητα θα δοθεί σε εκείνες του δυτικού κόσμου. Η Αυστραλία και ο Καναδάς αναφέρονται ρητά στο «Σχέδιο Δράσης». Επίσης θα επιδιωχθεί να συναφθούν «στρατηγικές συνεργασίες» για την προμήθεια πρώτων υλών με ορισμένες χώρες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Η Χιλή, η Βραζιλία και η Γουινέα, είναι για παράδειγμα παραδοσιακά σημαντικοί προμηθευτές της ΕΕ.

Σε πρώτη φάση το ενδιαφέρον θα επικεντρωθεί κυρίως σε σπάνιες γαίες και μαγνήτες. Οι σπάνιες γαίες είναι μέταλλα (χημικά στοιχεία) τα οξείδια των οποίων είναι γαιώδους μορφής και ονομάστηκαν έτσι λόγω της εξαιρετικής σπανιότητάς τους Η ζήτηση για σπάνιες γαίες θα αυξηθεί πιθανώς στο δεκαπλάσιο έως το 2050, η ζήτηση για κοβάλτιο κατά 15 φορές και για λίθιο κατά 60 φορές. Η βιομηχανία μοιάζει αχόρταγη και η όρεξή της για «κρίσιμες πρώτες ύλες» αυξάνεται με αλματώδεις ρυθμούς.

ύλες» αυξάνεται με αλματώδεις ρυθμούς.