Η Ελευθερία στα Χρόνια του Κορονοϊού - Γράφει η Ψυχολόγος Μάγια Θεοχάρη

Από τα μέσα Μαρτίου του 2020 μέχρι και σήμερα έχουμε ήδη διανύσει και είμαστε μέρος μιας διαφορετικής πραγματικότητας και η πανδημία είναι μέρος της ζωής μας. Οι περιορισμοί, η ελευθερία υπό όρους είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα που ρεαλιστικά μας έχει δοθεί σαν προ-απαιτούμενο για την σωματική μας υγεία. Βιώνουμε μια κάπως αντιφατική διάσταση καθώς ο περιορισμός της υπόστασης μας σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής μας συνεπάγεται την ελευθερία της ύπαρξής μας με υγιή και ασφαλή τρόπο.

Τελικά έχουμε ως ανθρώπινα όντα ελευθερία βούλησης ? Οι επιλογές μας,  οι αποφάσεις μας και οι πράξεις μας καθορίζονται από εμάς ή από τις εξωτερικές συνθήκες?

Σύμφωνα με τον Καντ, «η ελευθερία του ανθρώπου οφείλει να προσαρμόζεται» (Insole, 2013). Δηλαδή, ως μέλη των κοινωνιών προσδιοριζόμαστε καθημερινά μέσα από την αναγκαιότητα του νόμου, των κανόνων έτσι ώστε μέσα από την ευγενή χαλιναγώγηση, η ελευθερία μας, να περιορίζεται μέσα στο πλαίσιο της αγαθής βούλησης (Insole, 2013). Επομένως η προσωπική ελευθερία που ο καθένας μας επιλέγει για τον εαυτό του εμπεριέχει την επιλογή της ανάληψης της ευθύνης του.

Η δική μας ελευθερία - Από την αντικειμενικότητα στην υποκειμενικότητα

 Η έννοια της αντικειμενικότητας εμπεριέχει ρεαλισμό, δηλαδή την παραδοχή των πραγμάτων «ανεξάρτητα» από τις αισθήσεις μας, τα συναισθήματά μας, ότι μας αφορά άμεσα ή  έμμεσα. Είναι επίσης γεγονός ότι κάθε νοητική, ψυχολογική και πνευματική διεργασία είναι απόλυτα εξατομικευμένη, καθώς αφορά τον καθένα ξεχωριστά. Έτσι λοιπόν δύο άνθρωποι, ενδέχεται να αντιληφθούν και να νοιώσουν εντελώς διαφορετικά. να αντιδράσουν με διαφορετικό τρόπο,  έχοντας βιώσει τις ίδιες συνθήκες και τις ίδιες καταστάσεις. Επομένως, η αποτύπωση της προσωπικής μας αλήθειας αντικατοπτρίζει την προσωπική μας ευτυχία.

Η απελευθέρωση από τους φόβους

 Η φλυαρία του νου φαίνεται πολλές φορές να δημιουργεί ένταση, και τελικά στο τέλος καταλήγει άχρηστη ενώ προηγουμένως μας έχει ταλαιπωρήσει ψυχολογικά. Μέσα από ανταλλαγές απόψεων και αντιλήψεων,  πολλές και διαφορετικές είναι οι εμπειρίες, τα συναισθήματα και  οι τρόποι αντιμετώπισης της πανδημίας. Έτσι λοιπόν, για κάποιους η πανδημία είναι ευκαιρία για δημιουργικότητα και διαφορετικές επιλογές ενώ για κάποιους άλλους είναι ένα τρομερό αδιέξοδο.   

Η παραδοχή  της «ατελούς» ανθρώπινης φύσης μας, όχι απαραίτητα χωρίς φόβο αλλά με τόλμη και πάθος, μας επιτρέπει τη ροή των συναισθημάτων μας, όσο δυσάρεστα και αρνητικά κι αν είναι, χωρίς να αξιολογούμε τον εαυτό μας με αρνητικό πρόσημο. Η προσωπική αλλαγή σύμφωνα με τον Τόνυ Μέρι (2001) προϋποθέτει μια διαδικασία ανακάλυψης του εαυτού μας, μια προσπάθεια να πλησιάσουμε τα πιο ενδόμυχα συναισθήματά μας.

Η αποδοχή

Κάποιες φορές, η επιμονή μας να μην παραδεχτούμε κάτι που ήδη συμβαίνει είναι που μας οδηγεί σε αδιέξοδα καθώς θέλουμε να αλλάξουμε κάτι ή να προχωρήσουμε παρακάτω χωρίς πρώτα να έχουμε αποδεχτεί  μια κατάσταση, ένα γεγονός, μια έκβαση. Προφανώς υπάρχει η εκδοχή, τα πράγματα έτσι είναι, δεν αλλάζει ένα γεγονός, μια κατάσταση, η πανδημία για παράδειγμα, είναι μια κατάσταση που ενδέχεται να διαπερνά και να προσδιορίζει αρκετά την καθημερινότητά μας

Η φράση που δείχνει να μας οδηγεί πολύ κοντά στην γείωση, όπως αρκετές φορές λέω εγώ στον εαυτό μου, είναι πως «η πραγματικότητα είναι αυτή που είναι». Το θάρρος της αλήθειας μας, προϋποθέτει τόλμη και γενναιότητα. Είναι γενναίο να παραδεχθούμε τα συναισθηματικά μας αδιέξοδα, την κατάθλιψη, το συναισθηματικό μας κενό, την ακινητοποίηση και τον εγκλωβισμό μας μέσα σε κάτι που θέλουμε να αλλάξουμε αλλά δεν ξέρουμε τον τρόπο. Δεν θα αμφισβητήσω σε καμία περίπτωση την πραγματικότητα καθώς κάθε στιγμή, κάθε δευτερόλεπτο στον κόσμο, άνθρωποι απογοητεύονται, ματαιώνονται, αποτυγχάνουν, χωρίζουν, προδίδονται,  προδίδουν, χάνουν προθεσμίες. Ίσως πάλι έχει νόημα να σκεφτούμε ότι «κανένας μας δεν είναι ο μόνος που βαδίζει στο δύσκολο μονοπάτι της ζωής, έχει όμως διαφορά ο τρόπος που το περπατάμε».

«Ελευθερία δεν είναι αυτό που κάνεις αλλά αυτό που κάνεις μετά από αυτό που σουν κάνουν» (Jean-Paul Sartre, “To Freedom Condemned” - 1949).  

Από το Ζην στο Ευ-Ζην -  Ο συντονισμός με την προσωπική μας ελευθερία - Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον Σαρτρ είναι καταδικασμένος σε ελευθερία, δηλαδή με την ελευθερία μπορεί και δημιουργεί τον εαυτό του από το μηδέν (Jean-Paul Sartre, 1949).

• Η αποδοχή της εμπειρίας μας μάς καθιστά πολύ πιο ελεύθερους να εστιάζουμε σε οτιδήποτε θετικό και δημιουργικό υπάρχει γύρω μας (Combs & Kelley, 1962)
• Όταν βάζουμε πιο ρεαλιστικούς στόχους για τον εαυτό μας τότε το επίπεδο της φιλοδοξίας μας είναι πολύ πιθανό να συμβαδίζει με τις ικανότητές μας (Combs & Kelley, 1962)
• Η ανάληψη της προσωπικής μας ευθύνης έχει νόημα καθώς κανείς δεν πρόκειται να το κάνει για εμάς αν όχι εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας

Σύμφωνα με τον Maslow πολύ περισσότερο μέσα από την αναγνώριση και την εκπλήρωση των αναγκών μας παρά μέσα από την άρνηση και την ματαίωση της πραγματικότητάς μας ανακαλύπτουμε την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας (αναφέρεται σε Combs & Kelley, 1962).  Ο συντονισμός με την ύπαρξή μας, έτσι όπως ακριβώς είμαστε, όχι απαραίτητα πολύ καλοί ή πολύ κακοί, κάπως μέτριοι κάποιες φορές, ενίοτε τυχεροί ή άτυχοι, με δεξιότητες αλλά και αδεξιότητες - μέσα από την γήινη διάστασή μας - είναι αυτό που  μας οδηγεί στην οδό της ψυχικής μας ισορροπίας.  Ο άνθρωπος τελικά, αναπτύσσεται μέσα από μια συνεχόμενη ροή, χωρίς περιορισμούς (Rogers, 2006). Άλλωστε η αποτύπωση της προσωπικής μας αλήθειας – όποια και αν είναι αυτή – επικρατεί στο μεγαλύτερο μέρος της προσωπικής μας απελευθέρωσης. Πρόκειται για μια συνεχώς ανελισσόμενη διαδικασία του γίγνεσθαι…

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Bucay, J. (2010). The Road of Spirituality. Barcelona: Grijalbo Mondadori.

Combs, A. W. & Kelley, E. C. (1962. Perceiving, Behaving, Becoming – A New Focus for Education. Washington: Association for Supervision and Curriculum Development.  

Insole C. J. (2013). Kant and the Creation of Freedom. A Theological Problem. UK: Oxford University Press.

Rogers, C. R. (2006). On Becoming a Person. USA: Houghton Mifflin Company.

Rogers, C. R. (1980). A Way of Being. USA: Houghton Mifflin Company.

Sartre Jean-Paul (1949). To Freedom Condemned: A Guide to His Philosophy” by Justus Streller. Philosophical Library/Open Road. 

Μέρυ, Τ. (2001). Πρόσκληση στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση. Καστανιώτης: Αθήνα.

ΜΑΓΙΑ ΘΕΟΧΑΡΗ : Ψυχολόγος - MSc Προσωποκεντρικής Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας (με διάκριση) – University of Strathclyde - Συνεδρίες Ψυχοθεραπείας & Συμβουλευτικής - Ομάδες Προσωπικής Ανάπτυξης