Φέτος συμπληρώνονται 29 χρόνια από την κρίση των Ιμίων, μια από τις πιο κρίσημες στιγμές στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, όταν η χώρα βρέθηκε αντιμέτωπη με μια κατάφωρη πρόκληση από την Τουρκία. Η Άγκυρα επιχείρησε να αμφισβητήσει την ελληνική κυριαρχία στις δύο μικρές βραχονησίδες του νοτιοανατολικού Αιγαίου, φέρνοντας τις δύο χώρες μια ανάσα από τον πόλεμο. Ωστόσο, τα ερωτήματα για τα γεγονότα της νύχτας της 31ης Ιανουαρίου 1996 παραμένουν αναπάντητα, ενώ οι πρωταγωνιστές της κρίσης φεύγουν από τη ζωή, παίρνοντας μαζί τους τα μυστικά της εποχής.
Η αρχή της κρίσης
Η κρίση ξεκίνησε το βράδυ των Χριστουγέννων του 1995, όταν το τουρκικό πλοίο Figen Akat προσάραξε κοντά στις βραχονησίδες Ίμια. Ο καπετάνιος του πλοίου, σε μια προκλητική ενέργεια, αρνήθηκε τη βοήθεια του ελληνικού Λιμενικού, δηλώνοντας ότι «τα Καρντάκ» (η τουρκική ονομασία των Ιμίων) είναι τουρκική επικράτεια. Η ελληνική πλευρά αντέδρασε με ψυχραιμία, αλλά η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε το περιστατικό για να εγείρει αξιώσεις κυριαρχίας, επικαλούμενη ανυπόστατους ισχυρισμούς περί «γκρίζων ζωνών». Παρά τις διεθνείς συνθήκες, όπως η Συνθήκη της Λωζάννης (1923) και η Συνθήκη των Παρισίων (1947), που καθόριζαν ξεκάθαρα την ελληνική κυριαρχία, η Άγκυρα επιχείρησε να δημιουργήσει τετελεσμένα.
Δύο ημέρες μετά την αποχώρηση του Figen Akat, η Τουρκία έστειλε στο ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών μια ρηματική διακοίνωση, διεκδικώντας επίσημα τα Ίμια ως τουρκική επικράτεια. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που η Άγκυρα εξέφραζε τόσο ξεκάθαρα αξιώσεις σε ανώτατο επίπεδο. Η Ελλάδα απάντησε με δική της διακοίνωση στις αρχές Ιανουαρίου 1996, επιβεβαιώνοντας την ελληνική κυριαρχία με βάση το Διεθνές Δίκαιο.
Η κλιμάκωση της κρίσης
Η ένταση κλιμακώθηκε στις 26 Ιανουαρίου, όταν ο Δήμαρχος Καλύμνου, συνοδευόμενος από τον αστυνομικό διοικητή και έναν ψαρά, αποβιβάστηκε στις Ίμια και ύψωσε την ελληνική σημαία. Η Τουρκία αντέδρασε άμεσα: Τούρκοι δημοσιογράφοι κατέβασαν την ελληνική σημαία και ύψωσαν την τουρκική. Η ελληνική κυβέρνηση απάντησε με την αποστολή μονάδων του Πολεμικού Ναυτικού, ενώ η Τουρκία έκανε αντίστοιχη κίνηση. Στις 28 Ιανουαρίου, Έλληνες βατραχάνθρωποι αποβιβάστηκαν στις Ίμια και υψώσαν ξανά την ελληνική σημαία, αλλά η Τουρκία συνέχισε να κλιμακώνει την ένταση, αποβιβάζοντας στρατιωτικές δυνάμεις στις βραχονησίδες.
Η νύχτα της κρίσης
Στις 30 Ιανουαρίου, η ελληνική κυβέρνηση διέταξε την πλήρη κινητοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων. Ο ελληνικός στόλος βρέθηκε σε θέση μάχης, ενώ ειδικές δυνάμεις αναπτύχθηκαν στην περιοχή. Τα μεσάνυχτα, κατά τη διάρκεια μιας συσκέψεως στο γραφείο του πρωθυπουργού, ελήφθησαν πληροφορίες ότι Τούρκοι κομάντος είχαν αποβιβαστεί στη Μικρή Ίμια. Ένα ελληνικό ελικόπτερο αποστάλθηκε για επιβεβαίωση, αλλά χάθηκε από τα ραντάρ. Λίγη ώρα αργότερα, τα πτώματα των τριών μελών του πληρώματος – του υποπλοιάρχου Χριστόδουλου Καραθανάση, του υποπλοιάρχου Παναγιώτη Βλαχάκου και του αρχικελευστή Έκτορα Γιαλοψού – ανασύρθηκαν από τη θάλασσα. Η επίσημη εκδοχή ανέφερε ότι το ελικόπτερο κατέπεσε λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών, αλλά οι φήμες για πυρά από τουρκικές δυνάμεις παραμένουν.
Η παρέμβαση των ΗΠΑ
Η πιθανότητα ένοπλης σύρραξης μεταξύ δύο χωρών-μελών του ΝΑΤΟ οδήγησε στην άμεση παρέμβαση των ΗΠΑ. Ο τότε βοηθός υπουργού Εξωτερικών, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, μεσολάβησε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, πιέζοντας για απόσυρση στρατευμάτων και σημαιών από την περιοχή. Η κρίση αποκλιμακώθηκε, αλλά η δήλωση του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη ότι «η κυβέρνηση των ΗΠΑ συνέβαλε στην αποκλιμάκωση» προκάλεσε αντιδράσεις, με την αντιπολίτευση να κατηγορεί την κυβέρνηση για ενδοτικότητα.
Τα αναπάντητα ερωτήματα
Τι συνέβη με το ελικόπτερο; Η επίσημη εκδοχή για την πτώση του ελικοπτέρου λόγω καιρικών συνθηκών δεν έχει ικανοποιήσει όλους. Οι φήμες για πυρά από τουρκικές δυνάμεις παραμένουν, ενώ η έλλειψη διεξοδικής έρευνας έχει ενισχύσει τις θεωρίες συνωμοσίας.
Τι ειπώθηκε στο τηλεφώνημα Σημίτη-Χόλμπρουκ; Το περιεχόμενο της συνομιλίας μεταξύ του Έλληνα πρωθυπουργού και του Αμερικανού αξιωματούχου παραμένει άγνωστο. Οι πιέσεις για αποφυγή πολέμου και η πιθανή υπαναχώρηση της Ελλάδας υπό εξωτερικές πιέσεις εξακολουθούν να προκαλούν ερωτήματα.
Πόσο κοντά βρεθήκαμε σε πόλεμο; Οι δύο χώρες βρίσκονταν σε κατάσταση ύψιστης ετοιμότητας, με στρατιωτικές δυνάμεις και πλοία να συγκεντρώνονται στην περιοχή. Η πτώση του ελικοπτέρου και οι κινήσεις των δύο πλευρών δείχνουν ότι ο κίνδυνος πολέμου ήταν πραγματικός.
Ένας κύκλος που δεν έκλεισε
Η κρίση των Ιμίων παραμένει μια ανοιχτή πληγή στην ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Τα αναπάντητα ερωτήματα και οι μυστικές πτυχές της κρίσης συνεχίζουν να τροφοδοτούν τη δημόσια συζήτηση, ενώ η μνήμη των τριών ηρώων που έδωσαν τη ζωή τους παραμένει ζωντανή. Η ιστορία των Ιμίων δεν είναι μόνο μια ιστορία κρίσης, αλλά και μια υπενθύμιση της ανάγκης για εγρήγορση και προστασία της εθνικής κυριαρχίας.
