To «Αρχιπέλαγος του Αιγαίου» στο στόχαστρο των τούρκων - Άρθρο του Ηρακλή Καλογεράκη
Στο συνέδριο που το Τουρκικό πανεπιστήμιο οργάνωσε στις 9 Σεπτεμβρίου 21 στο Πολιτιστικό Κέντρο Σαμπαντσί της Σμύρνης, με τίτλο «η Θάλασσα των νήσων και οι Σχέσεις Γειτονίας με την Ελλάδα», ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έστειλε ένα μήνυμα βίντεο – πρόκληση, στο οποίο χρησιμοποίησε σκληρές και προκλητικές εκφράσεις, για τις σχέσεις της χώρας του με την γειτονική Ελλάδα. Με την βιντεοσκοπημένη του αυτή ομιλία υιοθέτησε και αναφέρθηκε για δεύτερη φορά στην αυθαίρετη «μετονομασία» του Αιγαίου πελάγους σε «Θάλασσα των Νήσων» (Adalar Denizi). Η πρώτη ήταν στο συνέδριο του κόμματος του (AKP) τον περασμένο Φεβρουάριο.
Βλέπομε πως οι γείτονες μας, στο πλαίσιο των νεοθωμανικών τους σχεδιασμών υιοθέτησαν και προβάλουν τη περυσινή πρόταση, του εξαναγκασθέντος από τον Ερντογάν σε παραίτηση στις 16/5/2020, επιτελάρχη του Τουρκικού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Υποναυάρχου Τζιχάτ Γιαϊτζί που είναι και ο αρχιτέκτονας της «Γαλάζιας πατρίδας» (Mavi Vatan) και του παράνομου Τουρκολιβυκού μνημονίου.
Να θυμίσουμε πως ο Γιαϊτζί, σαν επικεφαλής του Κέντρου Ναυτικών και Στρατηγικών Σπουδών του ιδιωτικού πανεπιστημίου Μπαχτσεσεχίρ της Κωνσταντινούπολης, τον περασμένο Ιούλιο, έθεσε ευθαρσώς θέμα μετονομασίας του «Αιγαίου πελάγους» σε «Θάλασσα των Νήσων» (Islands Sea) ή σε «Βόρεια Μεσόγειος» (Northern Mediterranean), με την δικαιολογία πως «η Τουρκία δεν πρέπει να χρησιμοποιεί τη λέξη "Αιγαίο" επειδή έχει ελληνική ρίζα» . Έκτοτε, ο Γιαϊτζί, σε όλους τους χάρτες και τα γραφήματα που εμφανίζει στις αναλύσεις και παρουσιάσεις του, αποκαλεί το Αιγαίο Πέλαγος ως «Θάλασσα των Νήσων» δηλαδή το λέει εμμέσως «αρχιπέλαγος».
Την μετονομασία αυτή την βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα, όχι μόνο γιατί επιχειρείται η μονομερής και αυθαίρετη μετονομασία μίας αρχαιότατης και ιστορικής θάλασσας, στην οποία παρεμπιπτόντως η Τουρκία κατέχει βάσει διεθνών συνθηκών μόνο ότι νησιά είναι κάτω από τα 3 μίλια, δηλαδή κάτω από τα 4.828 μέτρα, αλλά και επειδή με την «μετονομασία» αυτή η Τουρκία απαξιώνει την Ελληνική μυθολογία που διδάσκεται σε αρκετές δυτικές χώρες, επειδή αγνοεί τις επιστημονικές εξηγήσεις και ετυμολογικές αιτιάσεις, για την ονομασία της θάλασσας και τον σχηματισμό των νησιών και κυρίως γιατί δείχνει σε όλο τον κόσμο πως το Αιγαίο ήταν και πρέπει να είναι «Αρχιπέλαγος». Το Αιγαίο είναι ένας γεωλογικός σχηματισμός μιας αλυσίδας πολλών συστάδων (Σποράδες, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα) αλλά και μεμονωμένων νησιών. Είναι γεμάτο με νησιά, νησίδες, νησίδια και βράχια.
Ο σχηματισμός των θαλασσών μας από γεωλογική άποψη
Από την εποχή του Ανώτερου Καινοζωικού, δηλαδή των τελευταίων 23 εκατομ. χρόνων περίπου και του Κατώτερου Μειόκαινου (Ακουιτάνιο), δηλ. πριν από 22,5 εκατομ. χρόνια, και την εποχή των παγετώνων, η Ευρώπη, η Αφρική και η Ασία ήταν ενωμένες στη δε Μεσόγειο υπήρχαν δύο ξεχωριστές λιμνοθάλασσες.
Το μέρος που δεν καλυπτόταν από πάγους αποτελούσε την χώρα της Αιγηίδος που περιελάμβανε τη σημερινή Ελλάδα και μέρος της Μικράς Ασίας.
Τη χώρα αυτή την διέσχιζε ο Αιγαίος ποταμός που ερχόταν από τον Εύξεινο και χυνόταν στην περιοχή Δυτικά της Κρήτης επίσης σχηματίζοντας μια θάλασσα στην οποία κατέληγε και ο Αδριατικός ποταμός που έχυνε τα νερά του στη περιοχή της Κέρκυρας και ο Νείλος ποταμός. Όταν άρχισε το λιώσιμο των πάγων προέκυψαν τεράστιες γεωλογικές μεταβολές (αρχικά βυθίσεις, ανυψώσεις της γης και αργότερα από σεισμούς, ηφαίστεια) συνεπεία των οποίων καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος της Αιγηίδος. Η «Μεσόγειος» κατακλίστηκε με τα νερά του Ατλαντικού και έτσι σχηματίστηκαν τα πελάγη που έχουμε μέχρι και σήμερα.
Προέλευση της ονομασίας του Αιγαίου πελάγους
Ότι λοιπόν απέμεινε από την Αιγηίδα χώρα που δεν καλύφτηκε με νερό, αποτέλεσε τα χερσαία εδάφη και τα νησιά, ενώ η κατακλυσμένη περιοχή ονομάστηκε «θάλασσα του Αιγαίου». Στη χώρα λοιπόν της Αιγηίδος οφείλεται το όνομα της θάλασσας που την περιβάλλει, μια συνήθεια που ισχύει ακόμη και σήμερα αφού οι περισσότερες θάλασσες παίρνουν το όνομα της χερσαίας περιοχής που περιβρέχουν!
Οι γεωλογικές διεργασίες στη γη συνεχίστηκαν στην πορεία του χρόνου, η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε και έτσι σχηματίστηκαν τα νησιά που βλέπουμε σήμερα.
Το όνομα λοιπόν «Αιγαίο πέλαγος» προήλθε από την Αιγηίδα και είναι προϊστορικό!
Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία, από τον 13ο πΧ αιώνα, η ονομασία «Αιγαίο πέλαγος» οφείλεται στο μύθο του βασιλιά της Αθήνας, Αιγαία. Ο Αιγαίας λέγεται πως είχε πει στο γιο του Θησέα, που είχε πάει να σκοτώσει το Μινώταυρο της Μινωικής Κρήτης, να επιστρέψει με λευκά πανιά αν το κατάφερνε, ώστε να μην παρατείνεται η αγωνία του. Την περίοδο εκείνη τα πανιά των πλοίων της Αθήνας ήταν μαύρα λόγω του βαρύ φόρου αίματος που πλήρωναν στον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Όμως, ενώ ο Θησέας πέτυχε στην αποστολή του, πάνω στη χαρά και τον ενθουσιασμό του, ούτε ο ίδιος ούτε ο πλοίαρχος θυμήθηκαν να αλλάξουν τα πανιά. Όταν λοιπόν ο Αιγέας, είδε από το Σούνιο να επιστρέφει το καράβι με μαύρα πανιά, νόμισε ότι ο Θησέας απέτυχε και ήταν νεκρός και πάνω στην απελπισία του ρίχτηκε στη θάλασσα και πνίγηκε. Από τότε η θάλασσα αυτή ονομάστηκε Αιγαίο Πέλαγος. Παρόμοια εξήγηση υπάρχει και για το Μυρτώο πέλαγος. Συνηθιζόταν τότε.
Σύμφωνα τώρα με μια άλλη «ετυμολογική εκδοχή», οι αρχαίοι ονόμαζαν τα μεγάλα κύματα της θάλασσας «Αίγες», αφού όταν η θάλασσα φουρτουνιάζει έχει μεγάλα κύματα και ασπρίζει και είναι μοιάζει σαν να είναι ένα κοπάδι κατσικιών. Σήμερα σε πολλά μέρη, τα κύματα τα λένε «κατσικάκια ή προβατάκια». Στην αρχαιότητα λοιπόν πολλές παράλιες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ονομαζόταν «Αιγαί» και σε αυτές γινόταν μεγάλες τελετές προς τιμή του Θεού της θάλασσας, του Ποσειδώνα για να διατηρεί την θάλασσα ήρεμη. Πιθανόν λοιπόν η ονομασία «Αιγαίο» να οφείλεται και σε αυτό.
Αρχιπέλαγος του Αιγαίου
Από αρχαιοτάτων χρόνων, κυρίως οι Βενετοί, θέλοντας να τονίσουν τη σημασία που έδιναν όλοι οι λαοί στο Αιγαίο και στη πληθώρα των νησιών του, το ονόμασαν «Αρχιπέλαγος». Ένας όρος που παραμένει μέχρι σήμερα.
Η ονομασία αυτή πρωτοαναφέρθηκε στη Βυζαντοβενετική συνθήκη που υπεγράφη μεταξύ του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου και του Δόγη της Βενετίας Ρενιέρο Ζένο (R. Geno), στις 4 Απριλίου 1268 (και επικυρώθηκε στις 30 Ιουλίου 1268).
Μόνο συγκρίνοντας τους αριθμούς των δικών μας νησιών με τα νησιά των γειτονικών μας κρατών μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί όλοι οι χαρτογράφοι της αρχαιότητας από τη Βυζαντινή περίοδο, χαρακτήριζαν το Αιγαίο πέλαγος σαν «Αρχιπέλαγος του Αιγαίου».
Τα Ελληνικά νησιά που έχουν όνομα είναι 2.305 ενώ όλα, μαζί και με τους βράχους, ανέρχονται σύμφωνα με την τελευταία αποτύπωση της Υδρογραφικής Υπηρεσίας (2018) σε 29.372.
Η γειτονική μας Αλβανία έχει 15 νησίδες, εκ των οποίων μόνο 8 σε θαλάσσιες περιοχές και από αυτές μόνο δύο έχουν έκταση μεγαλύτερη του ενός τ.χ (Σάσων (Sazan) και Kune). Η Ιταλία έχει περί τα 450 νησιά, εκ των οποίων τα 350 είναι θαλάσσια και τα υπόλοιπα σε λίμνες, λιμνοθάλασσες ή σε ποτάμια. Από αυτά τα θαλάσσια νησιά μόνο τα 210 είναι αξιόλογου μεγέθους, ενώ τα υπόλοιπα είναι νησίδες-βράχοι. Η Λιβύη που έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή από τα αφρικανικά μεσογειακά κράτη, δεν έχει νησιά. Έχει μόνο 22 μικρά ακατοίκητα νησίδια και αμμοθίνες (λόφοι άμμου) εκ των οποίων τα περισσότερα είναι χαμηλά και με ελάχιστη ή καθόλου βλάστηση. Η Αίγυπτος έχει 19 νησίδες στη θάλασσα εκ των οποίων μόνο δύο είναι στη Μεσόγειο και τέλος τα νησιά της Τουρκίας ανέρχονται σε 441 και φαίνονται στον παραπλεύρως πίνακα.
Είναι συνεπώς πολύ λυπηρό που το 1982, στην τρίτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, που διαμόρφωσε τη σύμβαση για το Δίκαιο της θάλασσας (UNCLOS-ΙΙΙ), δεν καταφέραμε να χαρακτηριστούμε «αρχιπελαγικό κράτος» και να απολαύσουμε τα οφέλη από την «νομική» αυτή έννοια που τότε προσδιορίστηκε. Τα κράτη που έχουν δηλώσει βάσει της σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας ότι έχουν αρχιπελαγικό καθεστώς είναι εικοσιένα. Αντίγκουα και Μπαρμπούντα - Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες - Βανουάτου – Γρενάδα – Ινδονησία – Κομόρος – Κιριμπάτι – Μαλβίδες - Μπαχάμες - Νέα Γουϊνέα – Νησιά Μάρσαλ – Νησιά Σολομώντος – Παπούα – Πράσινο Ακρωτήριο - Σεϋχέλλες – Τόγκα – Τουβαλού – Τρινιτάτ και Τομπάγκο - Τζαμάικα – Φιλιππίνες – Φίτζι. Θα μπορούσαν όμως να είναι περισσότερα όπως π.χ. και η Δανία, Εκουαδόρ, Πορτογαλία, Σουηδία, Φινλανδία, Νορβηγία, Καναδάς, Αυστραλία, Ην. Βασίλειο, Ιαπωνία, Ισλανδία, Ταϋλάνδη και εμείς.
Το Αιγαίο πέλαγος σήμερα.
Η θάλασσα του Αιγαίου, βρέχει τις ανατολικές ακτές της Πελοποννήσου και της Ηπειρωτικής Ελλάδας, τις ακτές της Μακεδονίας και Θράκης, τις ανατολικές Μικρασιατικές ακτές, τις ακτές των Δωδεκανήσων και τις βόρειες ακτές της Κρήτης. Η έκταση της είναι περίπου 240.000 τ.χ το δε μέγιστο βάθος είναι 2.249 μ. πού βρίσκεται στη περιοχή μεταξύ Κρήτης-Κυκλάδων. Στο Αιγαίο ανήκουν και πέντε μικρότερα πελάγη εκ των οποίων ένα πήρε το όνομα του από την Μυθολογία (Μυρτώο) ενώ τα υπόλοιπα από τη γή ή τα νησιά που περιβρέχουν (Θρακικό, Ικάριο, Κρητικό, Καρπάθιο).
Η θάλασσα με το όνομα «Αιγαίο πέλαγος» αναφέρεται σε όλους τους χάρτες (διεθνείς και ελληνικούς) και έχει από το 1953 καθιερωθεί από τον Διεθνή Υδρογραφικό Οργανισμό (ΙΜΟ) και αυτό καταγράφεται στο ειδικό Εγχειρίδιο του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού «SP Νο 23, LIMITS OF OCEAN AND THE SEAS». Το εγχειρίδιο αυτό, στο περιεχόμενο του οποίου συμφώνησαν όλα τα κράτη και η Τουρκία, αναφέρει τα ονόματα όλων των θαλασσών της υδρογείου και δεν είναι δυνατόν να αλλάξει και να καθιερωθεί ένα νέο όνομα αν δεν συμφωνήσουν όλα τα κράτη μέλη δηλαδή και η Ελλάδα.
Τα συμφωνηθέντα στον ΙΜΟ όρια των πελάγων και των θαλασσών για την Μεσόγειο φαίνονται στον παρακάτω πίνακα που περιέχεται στην 3η έκδοση του σχετικού εγχειριδίου (1953).
Θα πρέπει λοιπόν να προετοιμαστούμε από τώρα και να τεκμηριώσουμε αίτημα, ώστε στην επόμενη σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας, να επιδιώξουμε να χαρακτηριστούμε ως «Αρχιπελαγικό κράτος» ή τουλάχιστο να θεσπιστεί ένας νέος όρος «Μικτό Αρχιπελαγικό κράτος» με τα ίδια δικαιώματα.
Όσον τώρα αφορά την ονοματολογία, σε μια οργανωμένη κοινωνία, τα ονόματα δεν αλλάζουν κατά βούληση, γιατί δημιουργούν μεγαλύτερα προβλήματα. Τα ονόματα και η γλώσσα πρέπει να είναι αυτά που έχουν επικρατήσει δια μέσου των αιώνων και έχουν γίνει αποδεκτά από τα κράτη. Η Ελληνική γλώσσα είναι πολύ πιο πλούσια από κάθε άλλη γλώσσα, τα δε ονόματα μας έχουν ετυμολογία και λένε πολλά.
Αφού λοιπόν παροτρύνουμε τον κ. Τζιχάτ Γιαϊτζί να μελετήσει την ιστορία και αφού τον ευχαριστήσουμε που με τις ενέργειες του μας βοηθά στην τεκμηρίωση της πρότασης μας αυτής, να φροντίσουμε απ εδώ και πέρα όταν αναφερόμαστε στο Αιγαίο, γραπτά ή προφορικά, να λέμε «Αρχιπέλαγος του Αιγαίου» ή ακόμη και «Ελληνικό Αρχιπέλαγος», όνομα που από το 1843 ο Βρετανός λεξικογράφος-γεωγράφος William Smith του είχε δώσει και το αποτύπωσε σε χάρτες.
Γράφει: Ο Ηρακλής Καλογεράκης, Αντιναύαρχος ε.ά
